Eðlilegt er að skiptar skoðanir séu um bókmenntagagnrýni í ríkismiðli, sérstaklega þar sem hún vegur þungt, með því að sáralítil umfjöllun hefur á síðustu árum birst um nýjar bækur á öðrum vettvangi. Fyrr á þessu ári urðu til dæmis talsverðar umræður og deilur á samfélagsmiðlum og víðar um umfjöllun bókmenntaþáttarins Kiljunnar um bók nóbelsskáldsins, Peters Handke, Hið stutta bréf og hin langa kveðja. Voru þar á köflum stór orð látin falla um bágt ástand bókmenntaumfjöllunar hér á landi almennt, og í Kiljunni sérstaklega. Oft er erfitt að leggja hlutlægt mat á gæði slíkrar umfjöllunar en þó eru líklega flestir sammála um að það sé óviðunandi bókmenntagagnrýni þar sem farið er með beinar rangfærslur um þau verk sem um er fjallað, hvað þá ef umfjöllunin er algerlega á skjön við og í beinni mótsögn við bókina sem um er rætt. Því miður á þetta við um meðferð Kiljunnar 10. nóvember 2021 á Systu megin, nýútkominni „leiksögu“ eftir Steinunni Sigurðardóttur.

Bókin fjallar ekki síst um útlegð og mannlega reisn í sárri fátækt. Hún á beint erindi við okkar tíma, einnig vegna þess að við sögu kemur útlendingaþrælk un og kúgun í mörgum myndum. Aðalpersónan Systa býr við eins ömurlegar aðstæður og hugsast getur, í örlítilli kaldri kjallaraholu í Þingholtunum, gjörsneyddri öllum nútímaþægindum, og framfleytir sér með því að safna dósum. Sagan er að hluta sögð í fyrstu persónu, Þorgeir Tryggvason lét í ljós það álit í fyrrnefndum Kiljuþætti að lýsingar hennar sjálfrar á þessu lífi bæru því vitni að henni þætti það nánast eftirsóknarvert. Og þá er stutt í þá athyglisverðu ályktun hans að það sé „eins og þetta sé ekki bók um heimilisleysi og sára fátækt heldur um mínímalískan lífsstíl“.

Lánið leikur líka við Systu að öðru leyti að hans mati, því hann bætir þessu við: „Það er mjög áberandi í þessari bók að það eru allir góðir við hana“ (Systu); „það eru allir að gauka að henni hlutum, það eru allir að reyna að hjálpa henni og bjóða henni hluti sem hún ýmist þiggur eða þiggur ekki“. Fjöldi dæma sannar svart á hvítu að hér eru staðreyndir aff luttar í svo stórum stíl að Systu megin verður óþekkjanleg bók. Hið rétta er að Systa á sér í raun einn stuðningsmann, Lóló, einfætta útigangskonu. Aðrir sem hún á teljandi samskipti við, móðir hennar, bróðir og „vinnuveitandi“, sýna af sér illsku í hennar garð, leynt og ljóst. Hvað þráðbeinar atburðalýsingar varðar hefur jafnvel það farið fram hjá Þorgeiri Tryggvasyni og hinum tveimur umfjallendunum, Agli Helgasyni og Sunnu Dís Másdóttur, að Systa er ekki einungis atyrt beinlínis, þannig að það grætir hana, heldur er hún einnig barin til blóðs af bróður sínum.

Aðeins eitt óljóst dæmi má finna um það í sögunni að Systa þiggi ekki það sem að henni er rétt. Systa bjargar sér á því að hirða úr öskutunnum. Því litla, sem er gaukað að henni er greinilega af höfundar hálfu, ætlað að undirstrika einstæðingsskap hennar og sárafátækt (sundkort og strætómiðar sem jólagjöf frá mömmu hennar, blómapottur með sprungu, óskilasundbolur úr Sundhöllinni). Ef Systa væri látin um að svara orðum Þorgeirs gæti það hljómað svona, eins og reyndar í bókinni stendur: „Ef ég ætti peninga held ég að ég mundi reyna að gera öðrum gott og gauka að lítilmagna eins og sjálfri mér. Vel gæti auðvitað verið að gaukað yrði að mér, ef ég þekkti einhvern.“

Hægt væri að gera langan lista með dæmum sem sýna svart á hvítu aff lutning beinna staðreynda í umfjöllun Kiljunnar um Systu megin, en það þarf að lesa bókina til þess að átta sig á umfangi öfugmælanna í þættinum, og því þar með að það er vonska en ekki gæska sem ýtir Systu að lokum alla leið út á kaldan klakann. Um frásagnarháttinn, nýstárlega og hugvitssamlega aðferð höfundar til að bregða ljósi á hugarheim og umhverfi sögupersónunnar í margradda frásögn með einkar fjölskrúðugu orðfæri var ekkert fjallað í þættinum, en sú vanræksla væri efni í nýja grein.

Steinunn Sigurðardóttir hefur sinnt ritstarfi sínu af fagmennsku lengur en f lestir aðrir núlifandi höfundar á Íslandi. Við lítum svo á að umfjöllun um verk eftir hana verðskuldi alúð, þekkingu og opinn huga en ekki þá meðferð sem Systu megin varð fyrir í Kiljunni 10. nóvember 2021. Bókin sem þar var rætt um kann að vera til, en hún er ekki eftir Steinunni.