Ásmundur Einar Daðason, nýr menntamálaráðherra, segist hlakka til samvinnu við skólasamfélagið, námsefnishöfunda, útgefendur og annað fagfólk sem best til þekkir um stefnumótun.
Fyrirkomulag námsbókaútgáfu á Íslandi er frábrugðið því sem tíðkast á hinum Norðurlöndunum og raunar öllum löndum hins vestræna heims, öðrum en Makedóníu sem líkt og Ísland er með ríkisútgáfu námsbóka.
Jónas Sigurgeirsson, framkvæmdastjóri Bókafélagsins, benti í síðustu viku á að hér á landi fengju bókaútgefendur einungis 1 prósent tekna sinna frá útgáfu námsbóka á sama tíma og finnskir bókaútgefendur fá 30 prósent tekna sinna frá námsbókaútgáfu.
Egill Örn Jóhannsson, framkvæmdastjóri Forlagsins, segir útgefendur ítrekað hafa bent á að fyrirkomulag við útgáfu kennslubóka fyrir grunnskóla sé í raun út í hött og á skjön við það hvernig nánast öll önnur vestræn ríki haga sinni kennslubókaútgáfu. „Á sama tíma hefur lesskilningi og læsi hérlendis hrakað mjög og ég hef velt því upp hvort þar kunni að vera samhengi á milli, að börnum sé einungis kennt námsefni ríkisútgáfunnar fremur en að kennarar geti valið úr úrvali les- og kennsluefnis af almennum markaði.
Ég hef sjálfur lagt til að fyrirkomulagið verði opnað og kennurum og skólum gert í verulega auknum mæli kleift að kaupa inn kennsluefni af almennum markaði, svo sem með því að tiltekið hlutfall kennslubóka geti komið af almenna markaðnum. Það mikilvægasta er að fjölbreytni útgefins námsefnis aukist og að kennarar hafi val og geti valið það sem best hentar í hvert skipti, fremur en að neyðast til þess að taka það sem stofnunin réttir þeim,“ segir Egill Örn.
Hamlar framförum og þróun
Heiðar Ingi Svansson, framkvæmdastjóri Iðnú bókaútgáfunnar og formaður Félags íslenskra bókaútgefenda, segir einokunarstöðu Menntamálastofnunar í útgáfu námsbóka fyrir grunnskólastigið hamla framförum og þróun kennsluefnis hér á landi. „Þetta snýst um gæði skólastarfsins og ekki síst börnin, við viljum að þau hafi aðgang að sem bestum námsbókum.“
Nýjungar og þróun varðandi námsefnigerð og -útgáfu sem á sér stað í löndunum í kringum okkur fer fram hjá okkur, að sögn Heiðars Inga. Hér á landi vanti til dæmis stefnu varðandi innleiðingu rafrænna námsgagna. „Ef ætlunin er að taka þátt í örri og síbreytilegri framþróun á sviði námsgagnaútgáfu er ófært að ganga fram hjá öllum þeim fjölmörgu sem ekki hljóta náð fyrir augum ríkiseinokunarinnar en búa yfir verðmætri þekkingu. Hér er ég ekki að tala bara um bókaútgefendur heldur ekki síst kennara, rithöfunda, sérfræðinga og fræðafólk auk nýsköpunar- og tæknifyrirtækja.“
Heiðar Ingi segir Menntamálastofnun og fyrirkomulag námsbókaútgáfu á Íslandi vera leifar liðins tíma. „Það er ástæða fyrir því að ríkið rekur ekki lengur ferðaskrifstofu, áburðarverksmiðju, skipafélag eða síldarverksmiðjur. Svo eru 30 ár síðan ríkið seldi Bókaútgáfu Menningarsjóðs sem þá þótti tímaskekkja að ríkið væri að reka.
Norðurlöndin fyrirmynd
Heiðar Ingi telur okkur Íslendinga geta fundið góðar fyrirmyndir að þróun og útgáfu námsgagna fyrir öll skólastig á Norðurlöndunum. „Skandinavíska módelið, svokallaða, er þannig upp byggt að ríkið stýrir markaðnum og setur leikreglurnar. Þegar keypt eru námsgögn verður að uppfylla ákveðnar kröfur sem ríkið gerir varðandi gæði, verð og fleira. Þetta snýst ekki um að afhenda einkaaðilum neitt á silfurfati heldur miklu frekar að nýta þekkingu þeirra, reynslu, áræðni, kraft og dugnað samfélaginu öllu til heilla.“
Flestir sem koma að þessu vita að þetta fyrirkomulag er alvarlega gallað, að sögn Heiðars Inga. Fyrir vikið höfum við setið eftir varðandi þróun og útgáfu á rafrænum námsgögnum. „Ég rek til dæmis fyrirtæki sem þarf að standa sig á þessum krefjandi markaði sem útgáfa á námsgögnum fyrir framhaldsskóla er. Þrátt fyrir smæð okkar og fjandsamlegt rekstrarumhverfi erum við komin lengra heldur en Menntamálastofnun í þróun og útgáfu á rafrænum og gagnvirkum námsgögnum með þaulreyndum dönskum hugbúnaði.
Menntamálastofnun ekki með
Við buðum Menntamálastofnun árið 2015 að taka þátt í þessu tilraunaverkefni með okkur meðal annars til að kanna hvernig best væri að standa að þessu. Við fengum síðan styrk árið 2019 frá menntamálaráðuneytinu. En af einhverjum ástæðum, sem ég skil hreinlega ekki, hafði Menntamálastofnun ekki áhuga á því að taka þátt í þessu. Það er eitthvað mikið bogið við að við skulum búa yfir meiri þekkingu og reynslu varðandi þessar nýjungar en Menntamálastofnun sem fær um 1,1 milljarð á ári til reksturs.
Allt samfélagið tapar á þessu. Íslenskt skólakerfi og ungmenni þessa lands eiga skilið að sitja við sama borð og ungmenni á hinum Norðurlöndunum varðandi þróun námsefnis og rafræna innleiðingu.“
Heiðar Ingi segir Menntamálastofnun hafa farið illa með einokunarvald sitt, eins og gerist gjarnan þegar litlir sem engir hvatar eru til þess að gera betur. Ekkert réttlæti þá ríkismiðstýrðu stöðnun sem allt of lengi hafi ríkt hér á landi. Allir tapi á því, ekki síst notendur þjónustunnar – nemendur samtímans sem erfa muni landið í framtíðinni.
Hagsmunaaðilar kallaðir til
Ásmundur Einar Daðason menntamálaráðherra segir kennslubækur og önnur námsgögn vera dýrmæt jöfnunartæki. Mikilvægi þeirra komi meðal annars skýrt fram í nýjum stjórnarsáttmála. Talsverð undirbúningsvinna hafi átt sér stað sem tengist stefnumörkun um námgagnaútgáfu, meðal annars í tengslum við mótun nýrrar menntastefnu sem kynnt var í vor.
„Ég hef ekki haft mikinn tíma til þess að kynna mér þá vinnu ofan í kjölinn enn þá, en það er eitt af þeim aðkallandi málum sem við munum sinna í nýju mennta- og barnamálaráðuneyti. Það er ljóst að uppi eru fjölbreytt sjónarmið um hvert sé best að stefna varðandi íslenska námsgagnaútgáfu en ég hlakka til samvinnu við skólasamfélagið, námsefnishöfunda, útgefendur og annað fagfólk sem best til þekkir, um næstu skref,“ segir menntamálaráðherra.
