Formaður Neytendasamtakanna, Breki Karlsson, segist hafa þónokkrar áhyggjur af skilum jólagjafa um og eftir jól því aðeins séu þrír dagar á milli jóla og nýárs þar sem má búast við hefðbundnum opnunartíma. Sérstaklega með tilliti til sóttvarna.
„Við höfum verulegar áhyggjur af því að fólk muni hrúgast inn í verslanir þessa daga á milli jóla og nýárs. Margar búðir eru með skilafrest 31. des og það er bara þrír og hálfur virkur dagur. Þannig við viljum endilega hvetja verslanir til að vera með rýmri skilafrest í ár út af farsóttinni,“ segir Breki.
Hann segir að í venjulegu árferði myndist oft langar raðir við skilaborð í verslunum á milli jóla og nýárs.
„Maður getur bara ímyndað sér hvernig þetta verður ef ekkert verður að gert og fólk þarf að gæta að tveggja metra reglu og aðeins mega vera tíu inni í verslun,“ segir Breki.
Engin sérstök ákvæði eru í lögum um skilarétt ógallaðrar vöru en í verklagsreglum um skilarétt, gjafabréf og inneignarnótur frá árinu 2000 segir að í jólaverslun sé æskilegt að hægt sé að fá „jólamiða“ eða skiptimiða og miðist hann við að varan sé afhent þann 24. desember. Seljandinn ætti að spyrja kaupanda hvort hann vilji slíkan miða og að á honum sé prentað hvenær skilarétturinn rennur út.
„Samkvæmt venjulegum neytendalögum er enginn skilaréttur á ógölluðum vörum nema ef þú kaupir á netinu þá eru það 14 dagar frá því að þú færð vöruna afhenta,“ segir Breki.
Hann segir að flestar verslanir hafi sett sér verklag hvað þetta varðar
„Svo fólk treysti sér til að versla af þeim ef ske kynni að það fengi buxur sem ekki pössuðu eða tvær sömu bækurnar. Annars myndi fólk síður versla gjafir fyrir jólin og það myndi ekki henta verslunum,“ segir Breki.
Hann segir að hver verslun setji sínar reglur því engin lög nái utan um þetta.
Verði að taka tillit til COVID-umhverfis
Rögnvaldur Ólafsson, aðstoðaryfirlögregluþjónn hjá almannavarnardeild ríkislögreglustjóra, segir að ekkert sé um skil jólagjafa að finna í leiðbeiningum eða tilmælum almannavarna en tekur undir áhyggjur Breka.
„Ég get tekið undir það. Það væri jákvætt ef verslanir myndu hugsa út í það í þessu COVID umhverfi sem við erum í til að koma í veg fyrir miklar hópamyndanir hjá fólki á stuttum tíma. Ef einhver möguleiki er að finna flöt á því væri það gott,“ segir Rögnvaldur.
Engin skylda til að taka við vöru eða gefa gjafamiða
Matthildur Sveinsdóttir, sérfræðingur á neytendaréttarsviði Neytendastofu, segir að það sé í raun engin lagaleg skylda fyrir verslanir til að taka við ógallaðri vöru aftur en í netverslun sé þó réttur rýmri og sérstaklega tiltekinn sem 14 dagar.
Mikil aukning hefur verið í netverslun fyrir jólin vegna kórónuveirunnar og misjafnt er hvernig verslanir haga því að bjóða upp á skipti- eða gjafamiða.
„Það hvílir ekki skylda hjá verslunum til að bjóða upp á gjafamiða en þegar þú pantar á netinu er 14 daga réttur. Frá því þú færð vöruna hefur 14 daga til að tilkynna og eftir að þú skilar aðrir 14 dagar þangað til verslun á að vera búin að endurgreiða þér. Þannig ertu kannski ekki alveg bundinn við þessa þrjá daga sem eru á milli jóla og ný árs,“ segir Matthildur.
Hún segir að þegar ekki sé í boði að haka sérstaklega við að þú viljir gjafamiða í verslun sé hægt að skilja eftir athugasemd eða jafnvel sækja gjafamiða í verslunina.
Matthildur vísar eins Breki til verklagsregla frá árinu 2000 um skilarétt, gjafabréf og innleggsnótur. Hún segir að það séu tilmæli en ekki reglur en bendir þó á að þar er lagt til að skilafrestur sé til 6. janúar. Þar er einnig tekið fram að ef um er að ræða jólagjöf þá eigi að miða við að afhending hennar fari fram á aðfangadag, þann 24. desember.
„Í sumum verslunum hefur tíðkast að útbúa sérstaka fyrir fram prentaða "jólamiða" fyrir jól sem veita skilarétt í ákveðinn dagafjölda eftir jól t.d. til 6. janúar. Merkimiði vörunnar með strikamerkinu, svo og gjafamerki, fylgir vörunni og því þarf ekki að sýna kassakvittun við skil á vörunni. Þó er ljóst að fólk kaupir jólagjafir alla aðventuna og því þykir ekki óeðlilegt að skilaréttur vöru sem merkt er með jólagjafamerki miðist við að varan sé gefin og þar með afhent 24. desember,“ segir í reglunum.
Spurð hvort þessar reglur haldi sér eða séu úreltar segir Matthildur þær vel standa enn í dag.
Misjafnt verklag í verslunum
Sem dæmi um mismunandi verklag í verslunum á netinu má sjá að hjá Heimkaup þarf engan miða og þar er enginn frestur. Á heimasíðu Lindex er hægt að haka við hversu margar vörur eru gjafir og hjá Pennanum er hægt að óska eftir gjafamiða. Þá hafa fengist þau skilaboð hjá Forlaginu sem ekki hafa gjafamiða þegar vara er send heim að varan þurfi að vera í söluvænlegu ástandi, ekki þurfi að vera gjafamiði.
Sævar Már Þórisson, markaðsstjóri hjá Heimkaupum, segir að þau hafi tekið þá afstöðu að hafa engan frest og að það þurfi engan miða.
„Fólk skilar bara þegar því hentar og við höfum ekki sett neinar takmarkanir á það fyrir okkar viðskiptavini. Sérstaklega þegar fólk á ekki endilega heiman gengt, þá leysum við málin þegar þau koma upp,“ segir Sævar Már.
