Soffía Auður Birgisdóttir, þýðandi og bókmenntafræðingur, þýddi sjálfsævisögu Virginiu Woolf sem ber heitið Útlínur liðins tíma. Soffía er vel kunnug Virginiu Woolf en hún hefur áður þýtt eftir hana skáldsöguna Orlandó og smásögu sem birtist í þýðingasafninu Smásögur heimsins.
„Hún er einfaldlega uppáhaldshöfundurinn minn. Ég skrifaði BA ritgerð um hana fyrir þrjátíu og eitthvað árum,“ segir Soffía Auður og hlær.
Breska skáldkonan Virginia Woolf er einn þekktasti rithöfundur sögunnar en sjálfsævisaga hennar Útlínur liðins tíma (e. Moments of Being) kom ekki út fyrr en 1976, rúmum þremur áratugum eftir dauða hennar.
„Hún lýsir bernsku sinni og uppvaxtarárum, foreldrum og systkinum, átökum á milli kynslóða. Foreldrar hennar og sérstaklega faðir hennar voru svona dæmigerðir fulltrúar hins viktoríanska feðraveldis. En hún og systkini hennar, sérstaklega Vanessa systir hennar sem var listmálari og yngri bræðurnir, voru nútímafólk sem gjörbreyttu svo lifnaðarháttum sínum þegar þau losnuðu undan oki feðraveldisins þegar faðir þeirra dó,“ segir Soffía Auður.
Geðræn veikindi
Virginia Woolf átti erfitt líf og þjáðist nær alla ævi af geðrænum veikindum. Hún reyndi nokkrum sinnum að taka sitt eigið líf og lést 59 ára að aldri árið 1941 með því að drekkja sér í Ouse-fljótinu. Soffía Auður segir þessa erfiðleika koma glöggt fram í bókinni.
„Það er talið að hennar geðrænu vandamál eigi upptök í gríðarlegum áföllum í æsku sem byrja þegar hún er þrettán ára gömul og missir móður sína. Hún lýsir því náttúrlega mjög vel í bókinni, þeim áhrifum sem andlát móður hennar hafði á hana og allt fjölskyldulífið. Síðan tveimur árum seinna þá deyr systir hennar sem þá var nýgift, barnshafandi og mjög hamingjusöm, það var henni óskiljanlegur harmleikur. Nokkrum árum seinna deyr bróðir hennar 26 ára, þannig þetta eru svona endurtekin áföll. Svo fléttast líka inn í kynferðisleg áreitni eða misnotkun sem hún lýsir þarna aðeins, sem stjúpbróðir hennar beitti hana.“
Elskaði konur og karla
Mikið hefur verið rætt um kynhneigð Virginiu Woolf í gegnum tíðina. Hún giftist Leonard Woolf árið 1912, þá þrítug, en átti einnig í ástarsamböndum við konur, frægast þeirra við rithöfundinn Vita Sackville-West.
„Þótt hún hefði gifst og átt gott hjónaband þá var hún kannski meira hneigð til kvenna. Hennar helsta ástkona var Vita Sackville-West sem hún byggir karakterinn Orlandó að miklu leyti á, hún fléttar eiginlega saman sinn eigin karakter og karakter Vitu í Orlandó, finnst mér,“ segir Soffía Auður.
Eftir að Leslie Stephen, faðir Virginiu Woolf, lést árið 1904 flutti fjölskyldan frá Kensington í Bloomsbury-hverfið í vesturhluta Lundúna. Þar fékk skáldgáfa Virginiu að blómstra í hinum svokallaða Bloomsbury-hóp sem hún var partur af ásamt ýmsum öðrum listamönnum.
„Eftir að þau systkinin flytja í Bloomsbury-hverfið þá gerast þau bóhemar og stofna hóp listamanna og fræðimanna sem hittust heima hjá þeim. Þar var samkynhneigð bara eðlilegur hlutur, fullt af samkynhneigðu fólki og þótti ekkert mál. Það er mjög merkilegt að lesa það. Að mörgu leyti erum við íhaldssamari held ég en sumir voru á þessum tíma,“ segir Soffía Auður.
Granít og regnbogi
Soffía Auður hefur fjallað töluvert um ævisögur og sjálfsævisögur á ferli sínum sem bókmenntafræðingur. Til að mynda fjallaði doktorsritgerð hennar um Þórberg Þórðarson og mörk skáldskapar og sjálfsævisögu í verkum hans.
„Í þessari bók er Virginia ekki bara að skrifa sjálfsævisögu eða endurminningar sínar heldur er hún sífellt að velta fyrir sér forminu og hvernig sé hægt að lýsa manneskju. Þetta er rit sem er mjög áhugavert í því samhengi. Hún talar um að það sé ekki hægt að lýsa manneskju, að það sé álíka mögulegt og að binda saman granít og regnboga, þar sem staðreyndirnar eru granítið. Hins vegar sé sú ævisaga einskis virði sem ekki reynir að nota liti regnbogans til að varpa ljósi á karakter,“ segir hún.
Líf okkar allra líður að mestu leyti í því sem hún kallar tilvistarleysi. Svo koma það sem hún kallar tilvistaraugnablik.
Tilvistaraugnablik lífsins
Útlínur liðins tíma fjallar að miklu leyti um eðli og gildi lífs hverrar manneskju.
„Annað sem hún er að velta fyrir sér, það er að líf okkar allra líður að mestu leyti í því sem hún kallar tilvistarleysi. Svo koma það sem hún kallar tilvistaraugnablik, eða moments of being á ensku, sem verða einhver svona uppljómunaraugnablik. Og hvernig á að vefa þetta saman? Hún er sífellt að velta þessu fyrir sér og ég held að lykilhugtakið hjá henni séu hughrif, þú getur kannski kallað fram ævi þína meira í hughrifum og kallað fram minningar í gegnum hughrif en líka í gegnum hljóð og lykt, sem er náttúrlega það sama og Proust talar um,“ segir Soffía Auður.
Hún bætir því við að þessi lífsspeki Virginiu Woolf sé ef til vill uppspretta þess af hverju hún gerðist rithöfundur.
„Svo tengir hún þessi tilvistaraugnablik og segir að alltaf þegar hún upplifi eitthvað svoleiðis að þá finni hún svo sterka þörf hjá sér til að lýsa því og vinna úr því og þar liggi grundvöllurinn að því að hún sé rithöfundur. Hún verði að lýsa þessum augnablikum og gott ef hún tali ekki um heimspeki sína í þessu samhengi.“
