Samsýningin Að rekja brot var opnuð í Gerðarsafni í síðustu viku en í henni má sjá verk listamanna víða að úr heiminum. Verk þeirra eiga það sameiginlegt að rannsaka flókna sögu nýlendu- og kynþáttaofbeldis, gagnrýna og endurskrifa frásagnir um kúgun og eignarnám og endurheimta hugtök eins og yfirvald og fórnarlamb.
Listamennirnir sem taka þátt í sýningunni eru Abdullah Qureshi, Frida Orupabo, Hugo Llanes, Inuuteq Storch, Kathy Clark og Sasha Huber.
Uppruni og arfleifð
„Sýningin snýst um nýlendustefnu og kynþáttaofbeldi og hugmyndir um sjálfsmynd og flókið samband okkar við uppruna og arfleifð. Síðan líka um efniskennd, það er mjög mikilvægt í sýningunni, hvernig efniskennd tengist ferli listamannanna, því það er mjög fjölbreytt,“ segir Daría Sól Andrews sýningarstjóri.
Finnst þér umfjöllunarefnin eiga erindi á Íslandi árið 2023?
„Já, mér finnst sýningin mjög mikilvæg á þessum tímapunkti á Íslandi í dag þegar kemur að fjölbreytileika á Íslandi og fólki sem kemur frá mismunandi löndum og kynþáttafordómum. Mér finnst vanta að fjalla meira um þetta, sérstaklega í listheiminum, og auka sýnileika listamanna af erlendum uppruna. Það er byrjað að fjalla um þessi málefni en það vantar ennþá upp á, þannig að sem sýningarstjóri finnst mér mjög mikilvægt að gera það sem ég get til að taka skref í þessa átt, bæta sýnileikann og auka tækifærin fyrir okkur sem erum brún eða frá mismunandi löndum.“
Sýningin snýst um nýlendustefnu og kynþáttaofbeldi og hugmyndir um sjálfsmynd og flókið samband okkar við uppruna og arfleifð.
Notast við heftibyssu
Sasha Huber er einn þeirra listamanna sem taka þátt í Að rekja brot. Sasha er listamaður af svissnesk-haítískum uppruna, er búsett í Helsinki og vinnur með ólíka miðla í list sinni. Ein af hennar þekktustu aðferðum er að nota loftheftibyssu sem hún notar til að búa til málverk og skúlptúra úr heftum.
„Ég byrjaði að vinna með þetta árið 2004. Á þeim tíma gerði ég tilraunir um hvernig hægt væri að vinna með þetta tæki, ég fékk hugmyndina í meistaranámi mínu og áttaði mig síðan á því að þetta væri eiginlega eins og vopn. Hljóðið sem heftibyssan gefur frá sér og svo þarf maður að vernda bæði eyru sín og augu þegar maður notar hana. Mér fannst vera mikill táknrænn kraftur í þessu verkfæri.“
Sasha segist hafa nýtt táknrænan kraft heftibyssunnar til að takast á við þemu á borð við kynþáttahyggju og valdaójafnvægi.
„Til að byrja með snerist þetta að miklu leyti um að skjóta til baka með því að draga upp mynd af fólki sem olli miklum skaða með nýlendustefnunni. Þetta á sér rætur að rekja í arfleifð móður minnar, sem er frá Haítí. Síðar breyttist þessi aðferðafræði yfir í það að sauma saman sár nýlenduhyggjunnar. Með heftunum er ég á vissan hátt ég að sauma saman þessi sár, hlúa að þeim og reyna að græða þau,“ segir hún.
Heiðrar minningu svartra
Í einu af verkum Söshu á sýningunni Að rekja brot er hún búin að hefta mynd af hjarta á hvítt skothelt vesti.
„Þetta er úr seríu sem heitir This is America og fjallar lögregluofbeldi gagnvart svörtum Bandaríkjamönnum. Þetta verk heiðrar minningu Ahmaud „Maud“ Arbery sem var hundeltur og skotinn til bana af þremur rasistum á meðan hann var úti að skokka í hvítum stuttermabol. Eftir að þetta gerðist fór mikið af fólki út að skokka í hvítum bolum til að minnast hans.“
Á sýningunni er einnig til sýnis andlitsmynd eftir Söshu af bandarísku listakonunni Edmonia Lewis. Verkið er partur af seríunni The Firsts sem samanstendur af verkum af svörtum frumkvöðlum sem máluð eru með heftibyssu á svartar hljóðeinangrandi plötur.
„Sú sem við sjáum hér er Edmonia Lewis, hún var listamaður og myndhöggvari sem fluttist frá New York til Rómar árið 1866 því hún heillaðist af listinni þar. Hún var afrísk-amerísk af haítískum og innfæddum uppruna og varð einn fyrsti svarti listamaðurinn í Róm.“
Sasha kveðst aðallega gera myndir af svörtum einstaklingum sem hösluðu sér völl í hvítum samfélögum Evrópu á 19. og 20. öld en hún hefur þó einnig gert myndir af núlifandi fólki á borð við Jani Toivola, fyrsta svarta manninum sem kosinn var á finnska þingið árið 2011.
Lifði af atómsprengjuna
Kóresk-ameríski listamaðurinn Kathy Clark hefur verið búsett á Íslandi um áraraðir. Á sýningunni Að rekja brot sýnir Kathy stóra innsetningu sem er byggð á lífsreynslu móður hennar sem lifði af atómsprengjuna í Hiroshima 1945.
„Móðir mín er kóresk en fluttist til Japan sem ung stúlka. Hún ólst þar upp og lærði japönsku og man ekki mikið af kóreskunni. Fjölskylda hennar fluttist þangað vegna fjárhagslegra aðstæðna, það var um það leyti sem Kórea var hersetin af Japönum og fjölskylduna vantaði vinnu þannig að þau fluttu til Japan eins og margir Kóreubúar gerðu á þeim tíma,“ segir Kathy.
Í innsetningunni segir Kathy söguna af hinum örlagaríka degi 6. ágúst 1945 þegar Bandaríkjamenn vörpuðu tveimur kjarnorkusprengjum á borgirnar Hiroshima og Nagasaki í Japan til að binda enda á síðari heimsstyrjöldina.
„Til að vinna sér inn pening fóru amma mín og mamma út í sveit, gengu á milli bóndabæja og keyptu hluti frá bændunum til að selja á markaðnum. Mamma mín var held ég 15–16 ára um þetta leyti, hún tók lestina til Hiroshima sama dag og atómsprengjunni var varpað,“ segir hún.
Var í miðri Hiroshima
Móðir Kathy var í miðri borginni þegar sprengjunni var varpað en lifði sem betur fer af og í upptöku sem áhorfendur geta hlustað á í Gerðarsafni má heyra systur Kathy segja söguna af atburðunum 6. ágúst 1945 auk viðtals sem Kathy tók nýlega við móður sína.
„Það féllu bambusveggir á hana og hún veit ekki hversu lengi hún var föst undir þeim. Þegar hún vaknaði var handleggurinn hennar allur brunninn. Hún öskraði eftir hjálp og einhver maður kom og hjálpaði henni og fjarlægði ruslið í kringum hana. Hún var búin að týna skónum sínum og jörðin var brennandi heit. Hún leit í kringum sig og sá að öll borgin hafði verið jöfnuð við jörðu,“ segir Kathy.
Mamma Kathy er enn á lífi, 92 ára að aldri, og býr í Portland, Oregon í Bandaríkjunum. Hún hjálpaði Kathy við eitt og annað í sýningunni, saumaði til dæmis efnisbúta sem hanga niður úr innsetningunni og skrifaði titil innsetningarinnar með japönsku myndletri.
„Þessi innsetning fjallar í raun um hana. Ég er búin að búa til lítinn markað og sýningin heitir „Ég fell sjö sinnum og stend upp átta,“ sem er þekkt japanskt máltæki og fjallar um að gefast ekki upp og reyna aftur og aftur,“ segir Kathy.
