Hefðin var sú að aðalþjóðhátíðardagurinn okkar var þjóðmenningardagur, haldinn fyrstu helgina í ágúst. Það eru bara Eyjamenn sem halda enn í þá hefð, sem er að mörgu leyti mjög klókt sé horft til veðráttu,“ segir Stefán Pálsson sagnfræðingur aðspurður um sögu 1. desember á Íslandi.
„Það voru reykvískir íþróttamenn sem settu 17. júní á kortið. Að lokum hafði sá dagur betur í slagnum við fyrstu helgina í ágúst sem ígildi þjóðhátíðardags,“ segir Stefán Pálsson sem bætir því við að 1. desember gjaldi fyrir íslenska veðráttu. „Þú sendir ekkert skátana í stuttbuxum og pilsum niður í bæ. Það er bara blöðrubólga og vandamál sem hljótast af því,“ segir hann.
„Meira að segja sjálfur fyrsti fullveldisdagurinn fór fram við frekar dapurlegar kringumstæður beint ofan í spánsku veikina,“ segir Stefán. „Þetta var eiginlega bara dagur stúdentanna og háskólans. Sem þýddi að þær uppákomur sem deginum fylgdu, mannsöfnuður á Austurvelli og síðar skemmtidagskrár eins og á Hótel Borg eftir að hún kom til sögunnar, var á höndum Stúdentafélagsins og var mjög oft tengt við kröfuna um byggingu Háskólans, sem var þá rekinn í einhverjum kytrum í Alþingishúsinu.“
Stúdentar glutrað deginum niður
Að sögn Stefáns slógu stúdentar eign sinni á daginn en hafa í tímans rás „glutrað honum niður í seinni tíð, af því að þeir eru í prófum og þetta hentar þeim mjög illa.“
Stefán minnist þess að áður fyrr hafi mesti hasarinn í stúdentaráðskosningum í Háskólanum snúist um hvort vinstri eða hægri menn myndu stýra undirbúningsnefndinni fyrir 1. desember.
„Það þýddi að ef hægri mennirnir unnu var skipulögð dagskrá, þar sem forsætisráðherra eða einhverjir virðulegir betri borgarar fluttu ávarp. En ef að vinstri mennirnir unnu var verið að ræða um Víetnamstríðið eða brottför hersins eða eitthvað slíkt,“ segir hann. „Dagskránni var útvarpað, þannig að það var til mikils að vinna. Þá var bara ein útvarpsstöð og þá var hlustað á það sem var í gangi.“
Ræður um Kanaútvarpið
Það er mat Stefáns að dagurinn sé einna verst leikinn af jólaprófum. „Þegar ég var í menntaskóla og grunnskóla var þetta bara upplestrardagur í prófum. Þetta var orðið þannig að þegar pólitíski krafturinn í stúdentapólitíkinni minnkaði var orðið erfiðara að pína stúdenta til þess að mæta og skrópa frá próflestri til þess að fylla hátíðarsal háskólans eða Háskólabíó jafnvel, til að hlusta á ræður um hvort eigi að banna Kanaútvarpið eða mikilvægi vestræns samstarfs,“ segir hann. Hann segir niðurstöðuna á þá vegu að 1. desember hafi aldrei átt raunverulegan séns vegna kulda, trekks og jólaprófa.
Aðspurður um hugmyndir fólks þess efnis að koma aftur á fríi þennan dag, svarar Stefán:
„Það má hafa í huga að þrátt fyrir að hafa stöðu þjóðhátíðardags var það mjög seint sem 17. júní var gerður að almennum frídegi. Það var merkilegt að ríkisstjórnin birti áskorun í blöðum á ári hverju þegar leið að 17. júní og hvatti til þess að atvinnurekendur gæfu frí. Það voru bara tilmæli sem urðu svona praktíseruð að fólk tengir dagskrá og tilgang við 17. júní. Svona hátíðisdagar verða dálítið til, og fólk ákveður það dálítið með fótunum.“ Stefán segist ekki hafa mikla trú á hátíðisdögum sem ákveðnir eru með valdboði án þess að fólk hafi þar sérstakan tilgang eða hlutverk.
Hefðum gott af meira fríi
Munu lögbundnir frídagar á endanum leggjast af?
„Hugmyndin um að allt sé opið þegar maður sé í fríi er einstaklingshyggja. Krafan um að allt eigi að funkera fullkomlega. Í rauninni er mjög áhugavert að maður sér mörg lönd í kringum okkur þar sem búðir eru lokaðar á sunnudögum. Fólk getur keypt mjólk og bensín en að maður geti ekki keypt sér skó á sunnudegi er manns eigið skipulagsleysi en ekki vandamál sem samfélagið á að leysa. En ég held að við hefðum gott af því að taka oftar frí.“
