For­eldrar sjá börnin sín í nýju ljósi

Snorri Magnús­son, þroska­þjálfi og í­þrótta­kennari, hefur helgað líf sitt kennslu­að­ferðum í ung­barna­sundi og hefur tekið á móti þúsundum for­eldra með hvít­voðunga sína í nærri þrjá ára­tugi.

Lífi hans og störfum eru gerð skil í nýrri heimildar­mynd, Kaf, sem verður frum­sýnd þann 5. septem­ber. Að heimildar­myndinni standa kvik­mynda­gerðar­konan Hanna Björk Vals­dóttir og mynd­listar­konurnar Elín Hans­dóttir og Anna Rún Tryggva­dóttir.

Hring­laga húsið við Skála­túns­heimilið í Mos­fells­bæ er for­vitni­legt en lætur þó lítið yfir sér. Frá húsinu er sýn bæði til fjalla og hafs. Inni er lit­ríkt og hlýtt. Í hring­laga lauginni er hærra hita­stig en gengur og gerist svo ung­börnunum líði vel í vatninu.

Hér ríkir gleði

For­eldrar eru að klæða börn sín eftir vel heppnaða æfingu með Snorra. Þau virðast ró­leg og sæl og hjala værðar­lega. Snorri út­skýrir að æfingin sé klukku­tíma löng og börnin séu þreytt á eftir, sofi og nærist vel.

„Hér vil ég vera, það er mín lífs­fylling að vinna með ung­börnum og for­eldrum þeirra. Hér ríkir gleði,“ segir hann. Hann er í lit­ríkum stutt­buxum, sól­brúnn eftir sumarið og segir blaða­manni að lík­lega hafi hann verið ofan í sund­laug í þrjá til fjóra tíma á dag síðustu fimm­tíu árin. „Og ég sé ekki eftir þeim tíma þó að kennslan taki mikla orku, bæði líkam­lega og and­lega. Því þetta er gefandi starf og skemmti­legt.“

Hann segist hafa tekið vel í beiðni kvik­mynda­gerðar­kvennanna þriggja. „Þær voru í um það bil ár að taka myndina og við­töl sem henni tengjast. Hún verður frum­sýnd daginn sem mamma hefði orðið 95 ára gömul, en það vita kvik­mynda­gerðar­konurnar ekki. Þetta er skemmti­leg stað­reynd því mömmu heitinni bregður fyrir í myndinni,“ segir Snorri frá.

Neðan­jarðar­hreyfing

Hann er tví­buri, bróðir hans er menntaður sem húsa­smiður og þeir búa ekki langt hvor frá öðrum í Garða­bænum. „Það eru bara nokkur hundruð metrar á milli okkar,“ segir Snorri og nefnir frekari líkindi með lífi þeirra. „Konan mín er flug­um­ferðar­stjóri en var flug­freyja þegar hún var yngri. Konan hans Viðars er ein­mitt flug­freyja,“ segir hann og hlær. „Svona er þetta tví­bura­líf, við erum ein­eggja tví­burar og ég á sjálfur tví­bura­dætur en upp­haf æfinganna hér í lauginni má rekja til fæðingar þeirra.“

Snorri hóf vatns­þjálfunina í Skála¬túns­laug árið 1990 og loka­verk­efnið hans frá Í­þrótta­kennara­skóla Ís­lands fjallaði um gildi ung­barna­sunds. „Ég var þá alveg til­búinn til að byggja upp æfingar í vatni fyrir ung­börn en fékk enga for­eldra til þess að prófa. Það þorði því enginn og fólk var smeykt við að koma með börnin svo ung, ég vildi nefni­lega helst fá börnin þriggja til fjögurra mánaða gömul til mín. Ég á­kvað því að reyna þetta á mínum eigin börnum en af því við áttum tví­bura vorum við lengur á fæðingar­deildinni en ella. Ég ræddi við aðra á deildinni um hverju ég væri að stefna að og nokkrum for­eldrum þar leist vel á þetta og á­kváðu að koma,“ segir Snorri og segir að frá þeim tíma hafi ung­barna­sundið verið nokkurs konar neðan­jarðar­hreyfing.

„Ég var með lítinn hóp í byrjun og svo smá bættist í hópinn með tímanum. Nú kenni ég átta hópum í hverri viku og það komast því miður ekki allir að,“ segir hann. Hann segir orðið ung­barna­sund ef til vill villandi, því æfingarnar í lauginni hafi lítið með raun­veru­legt sund að gera.

„Ég þurfti að kalla þetta eitt­hvað á sínum tíma og á­kvað að kalla þetta ung­barna­sund. Ég vissi auð­vitað vel sjálfur að þetta fjallaði ekki um sund nema að því leyti að ég ætlaði að nota sund­laugina. Það sem ég hafði í huga var að vinna með hreyfi­þroskann og sam­veru barnanna með for­eldrum sínum.“

Í vatninu eiga börnin auð­veldara með að hreyfa sig og því meiri mögu­leika á að örva hreyfi­færnina.

„Hér er góður hiti í lauginni og já­kvætt um­hverfi. Hér ríkja ró­leg­heit, gleði og börnin eiga að finna til öryggis. Ég segi stundum bæði í gríni og al­vöru að það sé ekki leyfi­legt að gráta í lauginni. En auð­vitað gráta börn, þau geta verið illa upp­lögð eða svöng og það er mjög mikil­vægt að svara því alltaf. Og það má alltaf fara upp úr lauginni. For­eldrar ættu í raun alltaf að svara gráti barna sinna, hvort sem þau eru hér hjá mér eða annars staðar. Ég trúi að það sé mikil­vægt til að byggja upp traust. Jafn­vel þótt barnið gráti yfir því að vera klætt í föt eða eitt­hvað slíkt þá hjálpar að for­eldrið tali við barnið og segi eitt­hvað huggandi við það um að­stæðurnar.

Góð á­hrif á geð­tengsl

Eitt af því sem hefur seinna komið í ljós er að æfingar sem þessar hafa góð á­hrif á geð­tengsl for­eldra og barna. For­eldrar eru hér með börnunum sínum og það er mikil nánd og líkam­leg snerting en í ögrandi og örvandi um­hverfi. Þannig læra börnin að treysta.“

Hjá Snorra eru for­eldrar með börn sín allt niður í tveggja mánaða gömul en vel þekkt eru ó­sjálf­ráð við­brögð ung­barna þegar þau eru sett í vatn. Þau fram­kalla sund­hreyfingar og geta kafað. Kaf­við­bragð er þannig að ef vatn skellur á and­liti eða vitum barnsins þá lokast fyrir öndunar­veginn og það heldur niðri í sér andanum í um 3-5 sekúndur. Þetta við­bragð er mjög sterkt fyrstu mánuðina. Áður var talið að börnin misstu þessi við­brögð í kringum sex mánaða aldurinn en Snorri segir annað hafa komið í ljós. Það sé vel hægt að þjálfa eldri börn.

„Áður var talið að það þyrftu allir að byrja fyrir sex mánaða aldurinn, en það er hægt að byrja seinna. Það er bara spurning hvernig maður nær til eldri barna því þau vita alveg hvað þau vilja ekki. Þekkja for­eldra sína en treysta ekki þessum nýja karli. En það getur alveg gengið vel en gengur hægar fyrir sig í byrjun,“ segir Snorri.

Með postulínsvasa

Eitt af því sem drífur Snorra á­fram og gefur honum lífs­fyllingu er vel­líðan mæðra sem koma með börn sín. „Það má segja að eitt af mörgu sem gefur mér þá lífs­fyllingu að vinna með „mömmum“, það eru vís­bendingar um, sam­kvæmt at­hugunum, að þessi sam­vera mæðra og í sam­veru með öðrum for­eldrum auki líkur á að mæðrum gangi betur að koma sér upp úr fæðingar­þung­lyndi. Fæðingar­þung­lyndi hrjáir um 14 prósent mæðra hér á Ís­landi. Það er snerting, augn­sam­bandið og röddin sem stuðla að sterkum geð­tengslum og börn hafa frum­kvæði að tjá­skiptum við um­hverfi sitt, og þá er bara spurningin hvort for­eldrar þeirra séu til­búnir að svara börnum sínum,“ segir hann.

„Ég hef alltaf haft trú á þessu,“ segir Snorri. „Ég veit að for­eldrar koma með sína dýr­mætustu eign til mín í vatnið. Og í fyrstu fara þau með barnið í vatnið eins og það sé þúsund ára kín­verskur postulínsvasi. Smám saman finna for­eldrarnir hins vegar að börn þeirra eru sterkari og hafa meira frum­kvæði að sam­skiptum en þá grunar. Börnin koma for­eldrum sínum á ó­vart. Þegar þau standa og kafa og sýna styrk sinn þá verður til nýr skilningur. For­eldrarnir verða öruggari og sjá að börnin þeirra eru ekki eins brot­hætt.“

Hann segir æfingarnar hafa þróast þannig að hann hafi í meira mæli farið að ein­beita sér að hreyfi­þroska barna og tengsla­myndun.

„Styrk í efri hluta líkamans, sam­hæfingu, eftir­tekt, at­hygli og jafn­vægi. Þetta er grunnurinn að öllum hreyfi­þroska. Ég læt börnin standa í lófanum mjög snemma, um fjögurra mánaða gömul. Annars eru börn ólík og það skiptir ekki öllu máli hversu fljótt þau læra. Það sem mér finnst allra mikil­vægast eru þessi sterku tengsl sem verða á milli for­eldra og barnanna, þau eru svo mikil­væg og það skiptir máli að þau myndist á fyrstu 6 til 9 mánuðum barnanna.

Eftir æfinguna verða þau þreytt og sofa vel og borða. Æfingarnar eru klukku­tíma langar sem mörgum er­lendis þykir langt. Þar eru oftast vatns­æfingar í um það bil hálf­tíma og einu sinni í viku og æfingarnar öðru­vísi. Börnin eru kannski látin fljóta á bakinu og svo er sungið.“

Börnin eru sterk

„Börnin sem eru hjá mér eru lík­lega um fjórum sinnum lengur á æfingum í viku heldur en í ná­granna­löndunum og æfingarnar meira krefjandi. Líkam­legur styrkur eykst og barnið verður öruggara í sund­lauginni með því að koma oftar og þekkja sitt um­hverfi. Ég er að vinna með styrkinn frá hnakka og niður hryggjar­súluna. Þegar börnin eru sex mánaða eiga þau að geta setið og þá er hægt að fara að vinna með fætur.
En það er ekki bara líkam­legi styrkurinn sem skiptir máli. Það er þetta sam­spil líkam­legs og and­legs þroska sem er mikil­vægt og hefur alltaf verið kjarninn í mínu starfi þótt það hafi þróast mikið í gegnum árin. En ég hef alltaf haft trú á þessu því ég sé árangurinn,“ segir Snorri.

Mörgum sem horfa á æfingar í lauginni finnst þær mikið sjónar­spil og það vekur furðu þeirra hversu sterk börnin eru. Og hvað þau geta, farið í koll­hnís og kafað og staðið á bretti eða í lófa. Snorri rifjar upp að í upp­hafi starfs síns hafi fólk hrein­lega komist í upp­nám. „Hingað kom norskur maður, Björn Nybakken, og hann sagði við mig: „Veistu, ég er búinn að fara út um alla Evrópu og það er enginn að kenna þetta eins og þú.“ Hann bauð mér á ráð­stefnu í Noregi tveimur vikum seinna.

Ég fór með mynd­bands­spólur, ég gat talað skandinavísku en þegar ég kom og hélt mína tölu og sýndi vídeó þá bara sprakk allt. Hvað ég væri eigin­lega að gera? Þetta hlyti að vera stór­skað­legt þessum börnum. Ég lagði á­herslu á að þetta væri snemmtæk í­hlutun og börnunum liði ó­skap­lega vel. Birni fannst alveg dá­sam­legt að fá svona líf­lega um­ræðu og varði mig eins og heilt fót­göngu­lið,“ segir Snorri og skellir upp úr.

Hann hafi eftir þetta ekki verið sér­lega á­huga­samur um að halda fyrir­lestra á ráð­stefnum. En þó hafi hann tekið þátt í Norður­landa­sam­starfi og sótt allar ráð­stefnur þar frá árinu 2000. Síðast hafi hann haldið fyrir­lestur í sumar á Sardiníu sem gekk afar vel. Ráð­stefnuna sótti Snorri með Her­mundi Sig­munds­syni, prófessor í sál­fræði við Há­skólann í Þránd­heimi í Noregi.

Vill ekki vera á flakki

„Síðustu árin hefur fræða­sam­fé­lagið fjallað um gott gildi ung­barna­æfinganna og veitt okkur at­hygli. Her­mundur hefur rýnt í starf mitt og þó að mér finnist það ekki nauð­syn­legt, því for­eldrar mæla sjálfir gildi æfinganna fyrir börnin og sig sjálf, er gott að styðja sig við rann­sóknir að ein­hverju leyti. Eitt af því sem hefur verið rann­sakað er munur á hreyfi­þroska fjögurra ára gamalla barna eftir því hvort þau voru í ung­barna­sundi eða ekki. Það er mælan­legur munur á sam­hæfingu og jafn­vægi hjá börnum og þá þeim í hag sem voru í ung­barna­sundi.

Þá fengu kvik­mynda­gerðar­konurnar mjög virtan sál­fræðing til að fylgjast með starfi mínu og honum fannst þetta afar merki­legt. Hann bauð mér reyndar á ráð­stefnu til Edin­borgar þar sem hann var að kveðja fræða­sam­fé­lagið enda kominn á ní­ræðis­aldur. Ég þáði það boð og keypti bókina hans sem var til sölu þar. Svo þegar ég kem heim og opna bókina þá er þar um­fjöllun um mig með myndum,“ segir Snorri og segir að sér hafi þótt vænt um það.

„Annars finnst mér bara best að vera hér heima í lauginni og vil ekki vera mikið á flakki. Ég hef fengið mjög undar­legar fyrir­spurnir að utan. Til dæmis um að fara til Singa­púr í einn vetur og þjálfa eitt barn. Ég gerði það auð­vitað ekki.“