Í Mexíkó eru tíu konur myrtar á hverjum degi. Sem vitað er um. Í nýrri skýrslu Amnesty International, Justice on Trial, sem gefin var út í september 2021, voru 3.723 kynbundin morð á konum skráð í landinu árið 2020. Í skýrslunni kemur fram að rannsókn málanna sé verulega ábótavant. Sem dæmi er vettvangur glæps ekki skoðaður nægilega vel, sönnunargögn týnast eða áhugi er ekki til staðar á að sinna rannsókn. Það leiðir svo til þess að málin rata sjaldan til dómstóla og að hinir seku sæta ekki ábyrgð.
„Við höfum unnið í þessu í mörg ár, en í september í fyrra sendum við tilkynningu til lögreglunnar um að við værum sjálfar að rannsaka kvennamorð, og þá sérstaklega í Ciudad Juares,“ segir Edith og bætir við að þær geri það vegna þess að þær telji lögregluna óhæfa til að rannsaka morðin.
„Það hefur eitthvað verið að gerast með rannsóknirnar undanfarið, en það er ekki nóg. Það er enn stórt verkefni fyrir höndum, sem er að fá yfirvöld til að sinna sínum verkefnum og gera það vel,“ segir Edith.
Yfirvöld óhæf
Hún segir frá því að markvisst hafi verið unnið að því, af hálfu Amnesty, að fá stjórnvöld til að hlusta. Það hafi verið sendar út tilkynningar auk þess sem samtökin hafi stutt skipulögð mótmæli.
„Með skýrslunni erum við að mótmæla því hvernig lögregla tekur skýrslu af þolendum og bendum á að hún svari konum með ofbeldi, misnoti vald sitt og berji og lemji þær til að sýna þeim hver ræður. Það sem gerðist 9. nóvember í Cancun var út í hött. Það var kornið sem fyllti mælinn,“ segir Edith, og á þar við mótmæli sem voru skipulögð af femínistum árið 2020 til að mótmæla kvennamorði og ofbeldi gegn konum. Það fór ekki betur en svo að á mótmælunum sjálfum voru konur skotnar, þeim nauðgað og einhverjum skellt í fangaklefa fyrir þátttöku.
„Konur voru beittar ofbeldi og þeim nauðgað. Þau notuðu ofbeldi gegn mótmælendum og það getum við ekki sætt okkur við. Ekki nóg með að konum sé sýnd mikil harka og ofbeldi, heldur er þeim ekki sýnd virðing,“ segir Edith.
Wendy tók sjálf þátt í umræddum mótmælum og er ein þeirra sem voru skotnar af lögreglunni.
„Konur fóru út á götu til að mótmæla og sýna samstöðu með þeim sem hafa verið beittar ofbeldi eða myrtar. En meðal kvenna er almenn hræðsla um það hver verði næst, sama hvort um er að ræða ofbeldi eða morð. Þetta var auðvitað tilraun til þess, í mínu tilfelli, þennan dag, 9. nóvember. Við mótmæltum fyrir Alexis, sem var myrt, en auðvitað líka fyrir aðrar konur sem voru myrtar á hrottalegan hátt og fleiri sem hafa horfið sporlaust.“
Skotin tvisvar á mótmælunum
Wendy segir að mótmælin hafi hafist við skrifstofu embættis saksóknara – þangað sem konur fari til að gefa skýrslu.
„Starfsfólkið er óhæft til að taka skýrslur af konum og því er illa sinnt þegar konur kvarta undan ofbeldi. Okkur fannst þetta því góður staður til að hefja mótmælin. Við vorum um þúsund þar og mörgum var mjög heitt í hamsi vegna ástandsins. Það var búið að kveikja eld á nokkrum stöðum og þannig vildi fólk sýna að því væri alvara,“ segir Wendy.
Hún segir að eins hafi margir notað veggjakrot til að lýsa yfir megnri óánægju sinni með ýmsar stofnanir.
„Næst tókum við stefnuna á ráðhúsið og það var aðeins um tíu til fimmtán mínútum eftir komu þangað sem ofbeldið hófst fyrir alvöru,“ segir Wendy og að þá hafi lögreglan byrjað að skjóta, fyrst upp í loftið, en svo á mannfjöldann.
Wendy varð á mótmælunum sjálf fyrir tveimur skotum. Önnur kúlan fór í annan fótinn, en hin fór fyrst í rassinn og út um sköpin.
„Eftir þetta fréttum við að tveir blaðamenn hefðu orðið fyrir skoti, að tveimur konum hefði verið nauðgað, tvær hlutu alvarlega höfuðáverka og átta konur voru fluttar á lögreglustöðina þar sem þær voru settar í fangaklefa.“
Wendy segir að fyrir mótmælin hafi þessar konur ekkert þekkst, en í kjölfar þeirra hafi verið búinn til sameiginlegur vettvangur fyrir þær til að eiga samskipti.
„Okkar markmið er að halda áfram að berjast fyrir rétti okkar til að mótmæla og við viljum hvetja aðrar konur til að gera það sama. Við viljum láta heyra í okkur,“ segir Wendy.
Hún segir að núna, ári eftir að mótmælin áttu sér stað, hafi ekki enn farið fram rannsókn á því ofbeldi sem hún varð fyrir og því hafi hún ekki fengið neitt réttlæti, eða nein önnur kona sem var beitt ofbeldi á mótmælunum.
„Við viljum ekki peninga en við förum fram á að það sé viðurkennt að þetta var óþarft ofbeldi og að yfirvöld viðurkenni að þau séu óhæf til að rannsaka hvert og eitt mál sem kemur á borð til þeirra.“
Wendy segir að í gegnum þetta allt hafi Amnesty stutt þær, í skýrslutöku og í kröfu þeirra um gagnsæi.
Getur ekki hætt
Kom aldrei til greina að hætta að mótmæla eftir að þú varst skotin?
„Nei, það hefur ekki hvarflað að mér að hætta. Fyrst og fremst vegna þess að það er nokkuð til sem heitir reisn. Ég get ekki hætt. Ég verð að koma þeim skilaboðum áleiðis að það sé ekki hægt að koma svona fram við okkur.“
Hvaðan kemur kvenhatur í Mexíkó og eru mótmælin fyrsta skrefið til að breyta því, ef það er hægt?
„Fyrst og fremst kemur þetta hatur frá yfirvöldum. Að bæla niður allt sem heitir mótmæli. Sérstaklega þegar konur eiga í hlut. Og þá eru það ekkert bara „yfirvöld“. Ég er að tala um forseta Mexíkó. Hann hefur sýnt virðingarleysi gagnvart öllu sem mætti kalla mótmæli gegn kvennamorðum. Það er hægt að byrja þar og þegar hann hundsar mótmælin er alveg hægt að líta svo á að hann sé að hvetja hina til að drepa niður þetta andóf. Þessar raddir sem eru að reyna að fæðast og vilja að á þær sé hlustað. Ef við byrjum þar og á því valdi sem hann hefur, það fara allir að hans fordæmi,“ segir Edith og bætir við að lögreglan hafi sýnt femínistum mikla hörku og tengir það sérstaklega við viðhorf forsetans.
Hún segir að Mexíkó sé karlaveldi og að hlutverk kvenna sé mjög hefðbundið, almennt séð.
„Hvernig við högum okkur og klæðum okkur. Konur verða að vera penar og mega ekki sýna styrkleika. Þær eiga að vera undirgefnar og sýna að þær þurfi á karlmanni að halda til að vernda þær,“ segir Edith og að margar konur í Mexíkó hafi tileinkað sér þetta.
„En þetta er að breytast. Ný kynslóð kvenna kemur inn með þrýsting og þær eru sterkar og það fer í taugarnar á mörgum. Þeir eru hreinlega hissa á að sjá konur í hlutverki sem þeir eru ekki vanir að sjá þær í. Og það eru ekki bara karlar sem eru hissa, það eru líka konur,“ segir Edith, og að femínistar séu teiknaðir upp sem ofbeldisfullar konur sem verði að forðast.
Tíu morð toppurinn á ísjakanum
Hvernig er að vera kona í Mexíkó? Er stanslaus ótti og hræðsla við að vera næst?
„Þær tölur sem við sjáum eru bara toppurinn á ísjakanum og eru langt frá því að sýna fram á raunverulega tíðni ofbeldis. Við vitum það og það sem er hættulegast af öllu er að það sé gert lítið úr þessu ofbeldi,“ segir Wendy og að í raun sé vandamálið svo stórt að konur séu orðnar samdauna ofbeldinu og geri sér stundum ekki grein fyrir því að um ofbeldi sé að ræða, því ofbeldisfull samskipti eru svo tíð.
„Það er absúrd að segja það en við erum búin að normalísera ofbeldi. Sem er ómögulegt. En þetta er bara þannig.“
Edith tekur undir þetta og segir að Mexíkó sé mjög hættulegur staður fyrir konur. Tíu konur séu myrtar á hverjum degi og þá sé ekki talinn sá fjöldi sem er beittur ofbeldi.
„Morðin geta verið margvísleg, en flest tengjast þau heimilisofbeldi. Þetta eru hræðilegar tölur. Hættan er ekki bara á heimilinu, sem á að vera athvarf, heldur er ofbeldi þar, á vinnustaðnum, úti á götu og kynferðislegt ofbeldi og áreitni úti um allt. Svo er ekki nóg með það, heldur þegar konur fá nóg og mótmæla, þá eru þær líka beittar ofbeldi þar, af bæði samborgurum sínum og lögreglu. Það er óþolandi að búa á stað þar sem þú getur engum treyst og þú býrð alltaf við einhverja ógn. Þetta er ógeðfellt.“
Íslendingar geta hjálpað
Geta íslensk stjórnvöld gert eitthvað til að aðstoða, eða Íslendingar?
„Ég er bjartsýn og held að Íslendingar og íslensk stjórnvöld geti aðstoðað okkur við að minnka ofbeldið. Það sem yfirvöld hérna þola ekki er þegar einhver annar segir þeim fyrir verkum, eða ef einhver bendir þeim á hversu bagalegt og slæmt ástandið er. Það getur því verið gott að láta marga vita og ef þið látið í ykkur heyra um ástandið í Mexíkó. Við viljum gagnsæi og það er okkar eina von fyrir betri aðstæður fyrir konur í Mexíkó,“ segir Wendy og bætir við:
„Okkar tími er kominn. Við erum að vakna eftir langan dvala og erum að reyna að koma ýmsu til skila, en við byrjum á mótmælum.“
Edith tekur undir þetta og hvetur íslensk stjórnvöld til að beita sér fyrir samstöðu með konum í Mexíkó.
Grípa má til aðgerða og skrifa undir mál Wendy og annarra þolenda mannréttindabrota á vefnum amnesty.is,en undirskriftasöfnunin er opin fram á sunnudag.
