Þolendur fái stuðning til að stefna meintum gerendum

Brotaþoli sem stefnir meintum geranda kynferðisbrots til greiðslu skaða- eða miskabóta í einkamáli gæti átt lagalegan rétt á fjárhagslegum stuðningi við rekstur málsins, nái nýtt lagafrumvarp fram að ganga.

„Þetta mun líklega fjölga þeim einkamálum sem eru höfðuð eftir niðurfellingu en líka gefa þolendum von og tækifæri til að sækja rétt sinn,“ segir Helga Vala Helgadóttir, þingmaður Samfylkingarinnar og fyrsti flutningsmaður frumvarpsins.

Frumvarpið er einnig flutt af þingmönnum Sjálfstæðisflokksins, Miðflokksins, Viðreisnar, Pírata, Flokks fólksins og Framsóknarflokksins.

Snerist oft um sanngirni og viðurkenningu

Helga Vala segist hafa áttað sig á því þegar hún starfaði sem lögmaður að fyrir þolendur snerist málið oft um ákveðna sanngirni og viðurkenningu á að brot hafi átt sér stað.

Frumvarpið er hugsað til að leggja sérstaka áherslu á þolendur kynferðisbrota og ofbeldisbrota í nánum samböndum. Þolendur umræddra brota gætu sótt einkamál á hendur gerenda þrátt fyrir niðurfellingu mála á rannsóknar- og ákærustigi eða sýknu í sakamáli.

Eðli og alvarleiki brotanna er talinn réttlæta lögbundna gjafsókn í málunum. „Það eru nokkrir þættir þar sem er lögbundin gjafsókn, þá sérstaklega í svona sanngirnismálum,“ segir Helga Vala. „Við teljum að þetta sé skýrt sanngirnismál, að styðja við þolendur heimilis- og kynferðisofbeldis.“

Liðka fyrir að sækja rétt sinn

Sönnunar­byrðin er mis­munandi eftir því hvort um saka­mál eða einka­mál er að ræða en ríkari kröfur eru gerðar til sönnunar í saka­málum þar sem hvers kyns vafi er túlkaður sak­borningi í hag. Fá kyn­ferðis­brot enda fyrir dóm­stólum og enn færri með sak­fellingu, segir í greinar­gerð frum­varpsins.

„Slík sönnunar­krafa er ekki fyrir hendi í einka­málum og því telja flutnings­menn frum­varpsins rétt að liðka til fyrir þol­endum of­beldis að sækja rétt sinn hvað varðar greiðslu skaða- eða miska­bóta og fá þannig viður­kenningu á þeim hluta máls,“ segir í greinar­gerðinni.

Kostnaðurinn við einka­mál getur verið mikill og í mörgum til­fellum ekki raun­hæfur mögu­leiki fyrir brota­þola. Lög­bundin gjaf­sókn myndi koma í veg fyrir fjár­hags­lega á­hættu og gera þol­endum betur kleift að sækja rétt sinn óháð fjár­hags­stöðu.

„Við sjáum hvað það er of­boðs­lega lítið hlut­fall af málum sem komast af rann­sóknar­stigi,“ segir Helga. „Það eru sára­fá mál sem sæta á­kæru og komast inn í dóm.“

„Ég held þetta sé líka liður í því að færa dómurum mögu­leika á að sjá breiðari hluta þessara mála og þá læra af því. Læra að við­brögð þol­enda í svona að­stæðum eru alls­konar, við­brögð ger­enda líka og að­stæður allar. Þetta er þannig í þágu alls kerfisins en þol­endur fyrst og fremst,“ segir Helga.