Ég var tólf ára og ég man þetta eins og það hafi gerst í gær, svona áföll gleymast ekki,“ segir Ágústa Berg Sveinsdóttir þegar hún rifjar upp nóttina 23. janúar árið 1973. En þá nótt hófst óvænt eldgos í Heimaey, einu byggðu eyju Vestmannaeyja. Á mánudaginn eru 50 ár liðin frá gosinu sem stóð yfir í rúmt hálft ár.

„Við fjölskyldan vorum vakin upp um miðja nótt af föðurbróður mínum og fjölskyldu, allir fóru á fætur og út um eldhúsgluggann sáum við eldtunguna fara niður eftir hlíðinni og ég man hvað þetta var ofboðslega áhrifamikið,“ segir Ágústa.

„Maður var hálfringlaður og vissi ekkert hvað var að gerast nema að það væri eldgos,“ útskýrir hún. Fjölskyldan hóf strax að gera sig ferðbúna til að flýja gosið. „Ég klæddi mig í fötin yfir náttfötin,“ rifjar Ágústa upp.

Hún segir að þegar fjölskyldan hafi verið búin að átta sig á því hvað væri að gerast hafi leiðin legið niður á bryggju. Föðurbróðir hennar hafi verið vélstjóri á Kristbjörgu VE og með henni hafi þau siglt til Þorlákshafnar.

„Það var mjög áhrifamikið þegar við vorum að sigla út úr innsiglingunni. Ég neitaði að fara niður og leggja mig, ég var svo ofboðslega hrædd en pabbi sat þarna uppi með mér og þegar við vorum komin fyrir klettsnefið þá var mjög þungur sjór og maður varð strax sjóveikur,“ segir Ágústa.

Erfið sjóferð

Daginn og kvöldið fyrir gosið hafði verið mjög vont veður í Eyjum. Það var í raun lán í óláni því veðrið hafði hamlað því að fiskiskipafloti Eyjamanna væri á sjó. Því var hægt að flytja alla upp á land en um fimm þúsund manns bjuggu í Vestmannaeyjum í janúar 1973.

„Þessi sjóferð var alveg gríðarlega erfið,“ segir Ágústa. „Það var mikil sjóveiki og það lágu tveir og tveir saman í koju. Ég man ekki hvað það voru margir þarna en það var legið alls staðar. Þeir sem voru vanir, eins og pabbi og svona, fóru um með öll ílát sem til voru í skipinu til fólksins og alls staðar var fólk ælandi í potta og poka sem þeir svo tæmdu,“ segir hún.

„Þetta var alveg svakalegt og minningin er svo ljós,“ bætir Ágústa við. Við komuna til lands var tekið á móti fólkinu í Þorlákshöfn. Þar segir Ágústa strætisvagna og rútur hafa ferjað fólkið til Reykjavíkur.

„Við fórum í Menntaskólann við Hamrahlíð þar sem var tekið ótrúlega vel á móti okkur. Það var búið að leggja fullt af dýnum og teppum á gólfin í stofunum og þar gat maður lagt sig,“ segir hún.

Ágústa segir að gosið hafi komið öllum að óvörum og enginn hafi verið undir það búinn. Aldrei hafi farið fram neinar æfingar um viðbrögð við eldgosi í skólum í Eyjum eða eitthvað slíkt. „Mín upplifun er sú að þetta hafi gengið ótrúlega smurt fyrir sig.“

Situr enn í henni

Ágústa starfar í Grunnskóla Seyðisfjarðar og síðastliðið haust fór hún inn í alla bekki skólans og sagði krökkunum frá gosinu og sinni sögu. „Þetta situr enn þá í manni en það hjálpar mikið að tala um þetta,“ segir hún.

„Á þessum tíma var ekkert til sem hét áfallahjálp eða neitt svoleiðis. Ég fékk örugglega taugaáfall eftir á, maður vissi ekkert hvar maður ætlaði að eiga heima eða neitt,“ segir Ágústa og bætir við að börn hafi ekki mikið fengið að vera með á þeim tíma.

„Það var ekki verið að upplýsa börn á þessum tíma. Þetta var öðruvísi þá og svo held ég að fullorðna fólkið hafi líka bara verið í áfalli og svo upptekið af þessu öllu að það gleymdi að sinna þeim sem í kring voru,“ segir Ágústa.

Þegar hún kom til lands með mömmu sinni og pabba, Bedda bróður sínum, sem var rúmlega eins árs, og Báru systur sinni, sem var að verða tíu ára, fengu þau í fyrstu inni hjá vinum og kunningjum. Stuttu síðar fluttu þau í Ölfusborgir þar sem Ágústa segir þeim hafa liðið vel.

„Það var settur á skóli fyrir krakka frá Vestmannaeyjum til að byrja með þar sem kennarar frá Eyjum sáu um kennslu og þarna voru krakkar á svipuðum aldri og ég,“ segir Ágústa.

„Við bjuggum þarna frá því í lok janúar fram í nóvember, þá vildi mamma fara heim aftur. Það var í lagi með húsið okkar svo við gátum það,“ segir hún.

Skrítið að koma aftur heim

Um sumarið hafði Ágústa þó farið aftur til Eyja að passa fyrir frænku sína sem rak þar matstofu og fæddi þá sem unnu að uppbyggingu í Vestmannaeyjum. Hún segir það hafa verið afar skrítið að koma aftur heim. Svört aska hafi legið yfir öllu og engir ljósastaurar hafi virkað. „Maður var bara hálfhræddur,“ segir hún.

„Ég man hvað ég var fegin að lögreglustöðin væri tveimur húsum frá svo ég væri fljót að hlaupa þangað ef eitthvað kæmi fyrir. Þarna var ég alveg að verða þrettán ára,“ segir hún.

„En svo þarna í nóvember var þetta öðruvísi og ég var voða glöð að komast heim,“ segir Ágústa. „Það var gott að komast heim og hitta aftur vini mína sem fluttu líka aftur til baka.“

Eldgosinu í Vestmannaeyjum lauk þann 3. júlí árið 1973. Uppbygging í Eyjum tók tiltölulega stuttan tíma og um haustið var fólk, líkt og Ágústa og hennar fjölskylda, farið að snúa aftur til Eyja og skólastarf hófst þar að nýju. Ekki fóru þó allir til baka og búa nú um 4.400 manns í Vestmannaeyjum.