Skýr skila­boð taki MDE málið: „Að mörgu leyti er ég enn fangi“

Nara Wal­ker, áströlsk kona, sem var sak­felld fyrir að hafa bitið af odd af tungu fyrr­verandi eigin­manns síns og af­plánaði þriggja mánaða dóm, hefur kært ís­lenska ríkið til Mann­réttinda­dóm­stóls Evrópu (MDE). Nara hefur ávallt haldið því fram að hún hafi aðeins beitt hann ofbeldi í nauðvörn. Hún taldi raunverulega að hann hafi ætlað að myrða hana þetta kvöld. Nara hlaut 18 mánaða dóm fyrir of­beldi sem hún beitti eigin­mann sinn fyrr­verandi. Þrjá mánuði af­plánaði hún á Hólms­heiði og á Vernd. Nara af­plánar hina fimm­tán á skil­orði.

Nara segir í sam­tali við Frétta­blaðið að það taki dóm­stólinn ef­laust um sex til átta mánuði að á­kveða hvort þau taki mál hennar til efnis­legrar með­ferðar. Hún segir það ef­laust þó góðs viti að í júní fékk hún bréf frá dóm­stólnum þar sem að þau óskuðu frekari upp­lýsinga frá henni og málinu var form­lega gefið máls­númer.

Þar er þess einnig óskað að dóm­stóllinn verði látin hvernig mál Nöru gegn fyrr­verandi eigin­manni hennar þróist. Nara kærði hann fyrir það of­beldi sem hann beitti hana um ára­bil en rann­sókn málsins var látin falla niður hjá lög­reglunni. Nara hefur kært þá á­kvörðun og er það undir ríkis­sak­sóknara að á­kveða hvort að mál hennar verði tekið upp að nýju til rann­sóknar. Dóm­stóllinn biður því um öll gögn hvað varðar fram­þróun máls Nöru er varðar á­sakanir hennar gegn fyrr­verandi eigin­manni hennar.

Segir að lokum í bréfinu að dóm­stóllinn muni, eins fljótt og auðið er, skoða mál hennar miðað við þau gögn sem hafa verið lögð fram.

„Ég er mjög á­nægð með bréfið sem ég fékk því að ég veit að Mann­réttinda­dóm­stóll Evrópu tekur að­eins við hluta af þeim málum sem þau fá. Ef þau sam­þykkja ekki að taka málið til efnis­legrar með­ferðar þýðir það samt ekki að það hafi ekki verið farið rangt að, heldur að það vanti kannski eitt­hvað upp á,“ segir Nara.

Aldrei álitin saklaus og aldrei tekið tillit til heimilisofbeldisins

Í kærunni eru til­tekin brot ríkisins á rétti Nöru vel út­skýrð en þau eru talin varða við 3. 6., 8., og 14. greinar Mann­réttinda­sátt­mála Evrópu.

Þriðja grein sátt­málans varðar bann við pyndingum. Í kæru Nöru segir að ríkið hafi brugðist henni þegar þeim tókst ekki að vernda hana fyrir „niður­lægjandi með­ferð“ sem hún varð fyrir af hendi lög­reglu eftir að hún til­kynnti fyrst um at­vikið. Þá er einnig minnst á að lög­reglan hafi á­vallt litið á hana sem geranda en ekki fórnar­lamb, án þess að nokkurn tíma rann­saka það. Auk þess var henni ekki leyft að hitta lækni, þrátt fyrir á­verka sem hún hlaut af hendi fyrr­verandi eigin­manns síns.

At­vikið sem um ræðir hér í greininni átti sér stað þann 1. nóvember árið 2017. Þá höfðu þau dvalið hér vegna vinnu mannsins hennar og höfðu farið út að skemmta sér. At­vikið átti sér stað þegar þau sneru aftur í í­búðina sem þau dvöldu í. Tveir voru í för með þeim, amerískur túr­isti og ís­lensk kona, sem nú er kærasta fyrr­verandi eigin­manns Nöru. Fyrr­verandi eigin­maður Nöru er ekki lengur á Ís­landi.

Sjötta grein sátt­málans varðar rétt til rétt­látrar máls­með­ferðar. Í kæru Nöru segir að Nara hafi ekki hlotið sann­gjarna máls­með­ferð vegna þess að að­eins var litið til þessa eina at­viks, þetta eina kvöld, en ekki til sögu þeirra og þess of­beldis sem Nara segir að maðurinn hennar hafi beitt hana um ára­bil. Þá segir einnig að Nara hafi aldrei í málinu verið á­litin sak­laus uns sekt hennar var sönnuð. Lög­reglan hafi á­vallt talið hana eina grunaða og ekki tekið til­lit til of­beldis sem hún var beitt sama kvöld af fyrr­verandi manni sínum og konu sem nú er kærasta hans.

Aldrei upplýst á hennar eigin tungumáli

Þá segir einnig að Nara hafi aldrei verið upp­lýst um málið eða á­kæruna gegn henni á hennar eigin tungu­máli, sem er enska. Nara hélt allan tímann sem rann­sókn málsins fór fram að einnig væri verið að rann­saka á­sakanir hennar gegn eigin­manni hennar fyrr­verandi. Hefði hún skilið ís­lensku, eða verið upp­lýst á hennar eigin tungu­máli, hefði hún getað séð í bæði fjöl­miðlum og annars staðar að hún var á­vallt ein grunum um of­beldi þetta kvöld.

Áttunda grein sátt­málans varðar frið­helgi einka­lífs og fjöl­skyldu. Í kærunni segir að ríkinu hafi ekki tekist að vernda rétt Nöru til frið­helgi einka­lífs og fjöl­skyldu sem fórnar­lamb heimilis­of­beldis. Hún hafi verið send aftur til eigin­manns síns þegar hún var leyst úr varð­haldi. Síðan hafi dóm­stólum ekki tekist að vernda hana sem fórnar­lamb slíks of­beldis, heldur notað lög sem eiga að vernda fólk í slíkri stöðu, gegn henni. Þá er einnig tekið fram að ríkinu hafi ekki tekist að vernda líkam­lega og and­lega frið­helgi hennar.

Bent er í­trekað í kæru Nöru á á­kvæði Istanbúl-samningsins, sem er samningur Evrópu­ráðsins um for­varnir og bar­áttu gegn of­beldi á konum og heimilis­of­beldi. Samningurinn var full­giltur hér á Ís­landi í apríl í fyrra. Í mars í fyrra var fyrsti á­fangi full­gildingarinnar inn­leiddur með laga­breytingu á al­mennum hegningar­lögum. Þar segir nú að refsa skuli eftir ís­lenskum hegningar­lögum fyrir hátt­semi sem greinir á um í Istanbúl-samningnum.

Þá er að lokum kveðið á um að brotið hafi verið á 14. grein mann­réttinda­sátt­málans sem fjallar um bann við mis­munun. Nara telur að brotið hafi verið á henni sem konu af er­lendum upp­runa án form­legs dvalar­leyfis. Nara telur að öðru­vísi hefði verið tekið á máli hennar hefði hún verið af öðrum upp­runa og kyni og ef hún hefði talað annað tungu­mál, það er ís­lensku.

Var í fyrsta skipti nú að lesa sjálf um málið í heild sinni

Eins og fyrr segir er Nara áströlsk. Fyrr­verandi maðurinn hennar er einnig er­lendur ríkis­borgari. Þegar þau voru saman bjuggu þau í Bret­landi, en dvöldu reglu­lega í lengri tíma á Ís­landi á ára­bilinu 2016 til 2017 vegna vinnu hans hjá ís­lensku fyrir­tækinu.

Nara segir að máls­með­ferð hennar hafi frá upp­hafi ekki verið rétt­lát og segir að sem dæmi hafi hún aldrei lesið um málið sitt í heild á ensku, fyrr en núna í kærunni sem lög­fræðingur hennar út­bjó og af­henti Mann­réttinda­dóm­stólnum.

„Þannig ég er í raun í fyrsta skipti núna að lesa um málið í heild sinni. Það sem stendur upp úr fyrir mig var að ég varð að kæra manninn minn, en lög­reglan kærði mig, og það fannst mér skrítið. Vegna þess að ég hélt allan tímann að lög­reglan myndi rann­saka allt málið, en aug­ljós­lega var það ekki gert, og kom fram í frétta­til­kynningu lög­reglunnar sem var send á fjöl­miðla á meðan ég var enn í haldi lög­reglunnar með meiðsl sem ég fékk enga læknis­að­stoð við," segir Nara.

Hún segir að það sem mest hafi komið henni á ó­vart er hvernig lög­reglan skoðaði ekki alla hluta málsins, og þá sér­stak­lega hennar sögu og það of­beldi sem hún hafði áður verið beitt.

„Ef þau hefðu fylgt verk­lagi og skoðað allt þá hefði ég kannski ekki verið sak­felld, heldur viður­kennt að ég var að verja mig," segir Nara.

Þannig ég er í raun í fyrsta skipti núna að lesa um málið í heild sinni. Það sem stendur upp úr fyrir mig var að ég varð að kæra manninn minn, en lög­reglan kærði mig, og það fannst mér skrítið

Hún segir í raun að öll með­ferð og fram­koma lög­reglunnar, réttar­kerfisins og fangelsis­kerfisins sé það sem hún sé nú að berjast gegn

„Öll með­ferð kerfisins á mér, allt frá lög­reglunni og til dóm­stólsins, og svo það sem kemur á eftir. Sem er til dæmis brott­vísunar­mál mitt sem ég er enn að berjast gegn og ó­ljós ó­vissa þess af hverju ég hef ekki fengið vega­bréfið mitt til baka. Því ég veit ekki hvort það er út af brott­vísunar­málinu eða því ég er á skil­orði. Það hefur enginn sagt mér neitt opin­ber­lega. Ég var á Vernd eftir að ég var á Hólms­heiði og ég bara fór. Ég vissi ekkert hvað ég ætti að gera eftir það, en ég fékk engar leið­beiningar. Ég bara fór," segir Nara.

Hún segir að henni hafi nú verið alls haldið hér í 20 mánuði þar sem hún hefur ekki getað með neinu móti aflað sér tekna eða lifað eðli­legu lífi.

„Það er mjög langur tími til að geta ekki lifað lífinu eins og venju­leg manneskja. Ég get ekki lifað venju­legu lífi. Ég veit aldrei hvað er að fara að gerast. Ég á ekki pening til að fara til læknis, jafn­vel þótt um sé bara að ræða venju­lega skoðun hjá kven­sjúk­dóma­lækni, eða eitt­hvað þannig. Mér líður eins og ég sé í núna í of­beldis­hring [e. Cyc­le of abu­se] með kerfinu, í stað eigin­manns míns. Það rann upp mér fyrir eftir að ég skilaði inn um­sókninni til dóm­stólsins að eftir fjóra mánuði eru tvö ár frá því að ég mátti vinna, og lifa lífinu sem venju­legur borgari. Ég er bara að bíða og get ekki planað neitt því ég veit ekkert hvar ég verð," segir Nara.

Nara hefur sótt um dvalar­leyfi hér á Ís­landi. Nara er al­þjóð­legur lista­maður og til að geta ferðast og unnið verður hún að vera með fast dvalar­leyfi. Áður en þetta gerðist allt var Nara mjög virk á al­þjóð­legum vett­vangi og jafn­vel sýndi á mörgum stöðum í einu. Alls hefur hún sýnt í tólf löndum.

„Ef þú lítur á feril­skránna mína áður en þetta gerðist allt. Ég var stundum að sýna á mörgum stöðum í heiminum í einu. Frá því að þetta gerðist hef ég sýnt tvö víd­jó­verk, því ég má ekki gera neitt. auk þess tekur málið alla mína orku þannig að það er erfitt fyrir mig að vinna úr hlutum í eðli­legu um­hverfi. Að skila inn um­sókninni til dóm­stólsins var því mikill léttir. Að hluta til vegna þess að ég sá í nýju ljósi þá með­ferð sem ég hef orðið fyrir/verið beitt frá upp­hafi og ég veit að þetta er ekki rétt,“ segir Nara.

Viðbrögð lögreglunnar eins og að verða fyrir árás á ný

Hún segir sem dæmi frá því þegar hún fór til lög­reglunnar að bæta við á­kæru sína gegn eigin­manni sínum fyrr­verandi.

„Þegar ég fór til lög­reglunnar til að bæta við á­kæru mína gegn manninum mínum, sem tók ár að bæta við, sögðu þau mér að vegna þess ég var dæmd þá myndu þau ekki kæra hann, sem er ekki rétt. Þau sögðu mér að það væru engin sönnunar­gögn, þrátt fyrir að hann hafi játað fyrir dómi þá mörgu hluti sem hann gerði mér. Ég er með læknis­vott­orð sem er í sam­ræmi við at­burði eins og ég lýsi þeim. Eftir að ég bætti við kæruna var ég spurð margra hræði­legra spurninga. Ég gekk næstum út eftir klukku­tíma, því það var eins og að vera aftur fyrir árás eins og þau voru að spyrja mig,“ segir Nara.

Lög­reglan tjáði lög­fræðingi Nöru að lög­reglan í Bret­landi ætlaði að taka yfir rann­sókn málsins, sem hún segir að hafi verið lygi, og hún hafði átt i sam­skiptum við bresku lög­regluna sem sannaði það. Þá vildi lög­reglan að hún af­henti þeim símann sinn svo þau gætu halað niður öllum gögnum af honum.

„Ég held að það sem gerðist hafi verið að lög­reglan kom í í­búðina þetta kvöld, fylgdi ekki verk­lagi, og vegna þess að þau gerðu það ekki þetta kvöld þá er engin leið fyrir dóm­stólinn að sjá þetta sem nauð­vörn því lög­reglan reyndi aldrei að safna sönnunar­gögnum sem myndu sýna fram á að þetta hefði verið nauð­vörn. Þau yfir­heyrðu til dæmis aldrei ná­grannana sem ég sagði þeim að heyrðu hvað gerðist. Þau skoðuðu aldrei stigann þar sem ráðist var á mig og Ameríkanann. Þetta var bara ein­hliða og þau sögðu mér að ég væri sek, jafn­vel þótt að ég hafi sagt þeim um leið og þau komu, sem oft hefur verið sagt frá, að ég væri fórnar­lambið," segir Nara.

Rétti tíminn fyrir samtal um heimilisofbeldi eftir #MeToo

Nara telur einnig að núna sé rétti tíminn til að eiga þetta sam­tal.

„#MeT­oo bylgjan var að hefjast um leið og á­rásin átti sér stað árið 2017. Og ég hef séð að mál mitt og þetta sam­tal gerist á sama tíma og hvernig fólk hefur orðið með­vitaðra á þessum tíma. Hvernig fólk lítur ekki lengur undan heimilis­of­beldi og þess vegna trúi ég því að dóm­stóllinn muni taka málið að sér. Þetta er mikil­vægt mál og þetta er rétti tíminn fyrir þetta mál, eins og staðan er í heiminum í dag,“ segir Nara.

#MeT­oo bylgjan var að hefjast um leið og á­rásin átti sér stað árið 2017. Og ég hef séð að mál mitt og þetta sam­tal gerist á sama tíma og hvernig fólk hefur orðið með­vitaðra á þessum tíma.

Hún segir að hún skynji meðal fólks að það sé til­búið að eiga þetta sam­tal. Bæði karl­menn og konur hafi haft sam­band við hana sem hafi kynnt sér mál hennar, eða lesið dóm hennar. Þau telji það skýrt að það sé margt sem ekki hafi verið rétt gert í máli hennar.

„Fólk hefur á­huga á þessu. Kannski vegna þess að það er tabú í kringum heimilis­of­beldi, en það er að verða sjáan­legra og við skiljum nú betur að fólk sem við þekkjum, við sjálf eða aðrir fjöl­skyldu­með­limir, hafa verið beitt slíku of­beldi. Karl­menn hafa komið til mín og sagt mér frá því að þeir geri sér grein fyrir því að mæður þeirra hafa verið beittar of­beldi og ég held að það sé mjög mikil­vægt að karl­menn fari að koma auga á það líka, því það þýðir að sam­talið getur átt sér stað. Það er þá ekki alltaf bara ein­hver kona í blaðinu. Það er ein­hver sem þeir þekkja,“ segir Nara.

Heimilisofbeldi oft dulið og erfitt að bera kennsl á það

Hún segir að annað sé að heimilis­of­beldi sé oft svo dulið að konur jafn­vel geri sér ekki grein fyrir því að þær séu beittar of­beldi í sam­bandinu sem þær eru í. Hún segir að á meðan hún hafi verið með fyrr­verandi eigin­manni sínum hafi hún verið spurð, en hafi sjálf ekki borið kennsl á að um of­beldi væri að ræða fyrr en hann byrlaði henni sýru.

Nara segir að það megi lík­lega rekja til þess að faðir hennar hafi verið of­beldis­fullur þegar hún ólst upp og því sé hennar þröskuldur hærri en annarra. Það hafi því ef til vill þurft meira til en undir „venju­legum kring­um­stæðum“.

„Minn þröskuldur er ó­líkur annarra. Minn er hærri. Faðir minn beitti mig líkam­legu og and­legu of­beldi og þannig átti ég erfitt með að bera kennsl á and­legt og líkam­legt of­beldi sem að maðurinn minn beitti mig. Maðurinn minn beitti mig einnig kyn­ferðis­legu of­beldi, en það átti ég líka erfitt með að þekkja sjálf. Það getur verið svo erfitt að sjá sjálf í svo nánu sam­bandi hve­nær er verið að beita þig kyn­ferðis­legu of­beldi, bæði vegna þess að sam­bandið er svo náið en líka vegna sam­fé­lags­legs þrýstings. En um leið og hann gerði eitt­hvað sem að faðir minn gerði ekki, eins og að byrla fyrir mér, þá sá ég að það var eitt­hvað að. Fyrri reynsla skiptir því miklu máli," segir Nara.

Gerði sér grein fyrir ofbeldinu þegar hún las um ofbeldi í bækling

Nara segir að hún hafi loks gert sér grein fyrir því að um of­beldis­sam­band hefði verið að ræða í einni heim­sókn hennar til Kvenna­at­hvarfsins. Henni hafi verið réttur bæklingur um of­beldi þar sem því er lýst hvað teljist til of­beldis.

Mér leið svo illa því ég hafði aldrei áður sært neinn með þessum hætti. Ég lít ekki á mig sem of­beldis­fulla mann­eskju, og þetta var maður sem ég elskaði

„Þá small það saman, og ég sá hvernig of­beldið byrjaði þegar hann dró mig inn í sam­bandið og ein­angraði mig og hélt mér á tánum með lygum. Það var ógn­vekjandi því ég sá allt í einu fjögur og hálft ár fyrir mér í einu,“ segir Nara.

Hún segir að þegar hann byrlaði fyrir henni hafi hún ætlað að fara frá honum, en hafi svo farið aftur til hans. Svo hafi „at­vikið“, eins og hún sjálf vísar til kvöldsins ör­laga­ríka, átt sér stað. Hún segir að henni hafi lengi liðið illa yfir því sem gerðist þetta kvöld og hvernig hún hafi þurft að beita of­beldi sjálf til að bjarga sér.

„Mér leið svo illa því ég hafði aldrei áður sært neinn með þessum hætti. Ég lít ekki á mig sem of­beldis­fulla mann­eskju, og þetta var maður sem ég elskaði,“ segir Nara.

Hún segir að það þurfi að eiga sér stað um­ræðu um hvað teljist til of­beldis. Bæði fyrir konur og karla. Hún telur að karl­menn geri sér oft ekki grein fyrir því að hegðun þeirra flokkist sem of­beldi. Nara hvetur í lokin konur til að kynna sér lýsingar á heimilis­of­beldi og hvar sé hægt að fá að­stoð. Hún segir að hún haldi úti heima­síðunni No Woman Aloneþar sem hún birtir reglu­lega efni til að lesa.

Kallað eftir því að Nöru verði veitt sakaruppgjöf

Þann 12. júní skilaði Nara inn til Al­þingis undir­skriftalista sem um 43 þúsund ein­staklingar höfðu skrifað undir. Þar var kallað eftir því að hún yrði leyst úr haldi eða ekki fangelsuð. En einnig al­mennt fjallað um kyn­bundið of­beldi. Kallað hefur verið eftir því að forsetinn veiti henni sakaruppgjöf.

„Undir­skriftalistinn sem ég skilaði inn til til Al­þingis er kannski mín saga, en hún endur­ómar sögu margra kvenna. Listinn endur­speglar líka sögur þeirra og kerfis­lægt ó­rétt­læti um allan heim. Ég vona því að Al­þingi taki þetta al­var­lega því það þarf að breyta lögum. Það væri hægt að nýta mál mitt til að knýja fram lög­festingu Istanbúl samningsins og inn­leiða hann. Það væri frá­bært og eitt­hvað fal­legt sem kæmi út úr þessu hræði­lega máli," segir Nara.

Nara segir að hún hafi ekki heyrt í neinum stjórn­mála­flokki eða stjórnmálamanni og segir að það hafi ekki verið svo margir við­staddir þegar hún af­hendi listann. Hún segir að hún kunni vel að meta að ein­hver hafi tekið á móti listanum en veltir því fyrir sér hvort að fá­menn mæting endur­spegli mögu­lega þann litla á­huga sem kyn­bundið of­beldi fær pólitískt séð.

Nara segir að margar konur hafi haft sam­band við hana, bæði hér og er­lendis og það hafi hjálpað henni.

„Það hefur hjálpað mér and­lega, því að mörgu leyti er ég enn fangi, því ég má ekki fara og fjár­hags­lega er ég fangi. Stundum fer ég aftur í það and­lega á­stand. Í stað þess að fara á­fram, vinna úr því og jafna mig á því,“ segir Nara.

Hún segir að það sé einnig erfitt að vera svo langt í burtu að heiman og geta ekki séð fjöl­skyldu sína. það geri það enn erfiðara að takast á við á­fallið.

Hvaða vonir hefurðu til málsins fyrir Mann­réttinda­dóm­stólnum? Veistu til þess að dóm­stóllinn hafi tekið á­líka mál að sér?

Nara segir að dóm­stóllinn hafi tekið svipað mál árið 2017 og að Evrópu­ráðið hafi undan­farin ár lagt meiri á­herslu á að upp­ræta heimilis­of­beldi og annað kyn­bundið of­beldi. Þau hafi út­búið sér­stök skjöl um kyn­bundið of­beldi og jafn­rétti. Þá sé einnig hægt að finna í dóms­sögu dóm­stólsins fjölda mála þar sem fjallað er um heimilis­of­beldi.

„Ég trúi því að ef MDE myndi taka þetta mál að sér þá væri það mjög skýr skila­boð til ríkja heimsins um að það sem er að gerast hér á Ís­landi. Í landi sem er á­litið feminísk útópía og höfuð­borg jafn­réttis, en er samt með hæsta hlut­falla nauðgana miðað við höfða­tölu. Ef að Mann­réttinda­dóm­stóll Evrópu myndi beina sjónum sínum hingað vegna heimilis­of­beldis myndi það sýna að það sem gerist hér getur sannar­lega gerst annars staðar, og er lík­lega verra þar. Ég held að það væri því skýr skila­boð til ríkja heimsins um að taka betur á slíkum málum. Ég trúi að þetta sé gott mál. Það er pólitískt og getur sýnt með sterku móti fram að þau segi nei við kyn­bundu of­beldi Lög­fræðingar mínir hafa sett málið fram með skýrum hætti í um­sókninni og ég er þakk­lát þeim. Þau hafa verið mjög hjálp­söm," segir Nara.

Nara segir að vegna þess að hún hafi ekkert mátt vinna hafi hún ekki enn getað greitt lög­fræðingum sínum. Hún ætli því nú að hefja söfnun.

Nánari upp­lýsingar um söfnun Nöru er að finna hér, á GoFundMe, þar sem hægt er að styðja hana.