Verkefni Rannveigar ber heitið Feður sem beitt hafa ofbeldi í nánum samböndum: orðræður, reynsla og úrræði og er hluti af stærra verkefni um karla sem beitt hafa ofbeldi, undir leiðsögn Jóns Ingvars Kjaran, prófessors á menntavísindasviði HÍ.
„Ég er sérstaklega að skoða feður sem hafa beitt ofbeldi og ástæðan fyrir því er kannski sú að það er bara mjög viðeigandi núna, flestir sem beita ofbeldi í nánum samböndum eru karlar og flestir karlar sem beita ofbeldi í nánum samböndum eiga börn,“ segir Rannveig sem búsett er í Stokkhólmi ásamt fjölskyldu sinni.
Rannveig segist hafa byrjað rannsóknina á að einblína á ofbeldi gagnvart maka en hún hafi fljótlega áttað sig á því að þegar börn eru til staðar hefur slíkt ofbeldi alltaf gífurlega mikil áhrif á þau hvort sem þau eru verða fyrir ofbeldi á beinan hátt eða ekki.
„Hvort sem að börn eru beitt ofbeldi með beinum hætti eða ekki þá er ofbeldi í nánu sambandi milli foreldra eða gagnvart foreldri alltaf ofbeldi gagnvart barni líka. Þannig ég geri ekki svo stóran greinarmun þar á. Margir mannanna hafa beitt börnin sín ofbeldi en ég myndi segja að í öllum tilfellunum þá hefur þetta áhrif á líf þeirra með mjög stórum hætti,“ segir Rannveig.
Mee Too hafði mikil áhrif
Verkefni Rannveigar skiptist í þrjá hluta og segist hún hafa byrjað á því að skoða umræðuna um feður í fjölmiðlum og þá sérstaklega feður sem beitt hafa ofbeldi. Þegar rannsókn hennar hafði farið fyrir Vísindasiðanefnd hóf hún að taka viðtöl við gerendur og naut þar stuðnings frá Heimilisfriði, meðferðar- og þekkingarmiðstöð um ofbeldi í nánum samböndum. Rannveig segir Me Too bylgjuna hafa haft mikil áhrif á umræðuna um ofbeldi í nánum samböndum, bæði upprunalega bylgjan sem átti sér stað 2017-2018 og núverandi bylgja sem hófst fyrir nokkrum vikum.
„Það sem er öðruvísi við þessa Me Too bylgju frá þeirri sem var 2017-18 er að hún er að taka gerendur meira inn í myndina og umræðan snýst meira um hvernig við ætlum að takast á við karla sem beitt hafa ofbeldi og hvernig við ætlum að tala um það. Ýmsir menn hafa verið að stíga fram og átta sig á að hegðun þeirra í fortíðinni eða nútíðinni er ofbeldi. Þannig ég sá fyrir mér að kannski væri hópur þarna sem væri meira tilbúinn að koma og tala núna, menn sem eru kannski bara einmitt að átta sig á að hegðun þeirra er ofbeldi og það gæti verið mjög áhugavert fyrir rannsóknina að fá inn þann vinkil líka. Sem er kannski svolítið frábrugðið frá mönnum sem eru búnir að vera í margra ára meðferðarvinnu eða sjálfsvinnu,“ segir Rannveig.
Auðvitað er flókið og triggerandi að hlusta á lýsingar á ofbeldi en það sem er líka svo flókið er að hlusta á hvað þetta er ótrúlega erfitt fyrir sjálfsmynd þeirra. Eins og fyrir alla þá er sjálfsvinna ótrúlega „skafandi“ og berskjaldandi ferli, hvað þá þegar það eru skapgerðarbrestir og skaðleg hegðun sem er verið að vinna í.
Flókið að finna viðmælendur
Rannveig segir það vera flókið ferli að finna viðmælendur fyrir verkefnið enda er um að ræða mjög viðkvæm og erfið mál. Hún hefur því tekið upp á því að auglýsa eftir viðmælendum á samfélagsmiðlum og heitir fyllsta trúnaði til allra sem eru tilbúnir að segja henni sögu sína. Rannveig segir það bæði geta verið erfitt að hlusta á ofbeldislýsingar viðmælenda sinna en þá geti einnig verið erfitt að heyra hversu mikil áhrif það að gangast við ofbeldinu hefur á sjálfsmynd þessara manna.
„Auðvitað er flókið og triggerandi að hlusta á lýsingar á ofbeldi en það sem er líka svo flókið er að hlusta á hvað þetta er ótrúlega erfitt fyrir sjálfsmynd þeirra. Eins og fyrir alla þá er sjálfsvinna ótrúlega „skafandi“ og berskjaldandi ferli, hvað þá þegar það eru skapgerðarbrestir og skaðleg hegðun sem er verið að vinna í. Það getur verið mjög óþægilegt og erfitt,“ segir Rannveig.
Hún segir að einn erfiðasti hlutinn í meðferðarvinnu gerenda sé að samræma sjálfsmynd þeirra eftir að þeir hafi viðurkennt að hafa beitt ofbeldi.
„Það er oft kannski einn stærsti hlutinn að vinna með, heyrir maður, að þetta samræmist ekki sjálfsmyndinni þeirra. Þessi togstreita og árekstur, að þurfa að greiða úr því að hegðunin sem að þú ert búinn að beita falli ekki að sjálfsmyndinni. Það sem er svo flókið þarna sem er verið að ræða mikið núna er þessi skrímslavæðing, af því hún birtir ákveðna erkitýpu ofbeldis og nauðgana sem verður svo svona handrit að „alvöru ofbeldi“.“
Skaðlegar staðalímyndir
Rannveig segir skrímslavæðinguna gera það að verkum til verði einhvers konar staðalímynd „alvöru ofbeldismanns“ og „alvöru brotaþola“ en hættan við slíkt er að það fæli fólk frá því að leita sér hjálpar því það telur sig ekki passa fullkomlega inn í þessa flokka.
„Það er mjög stórt ferli að byrja að segja „Hegðunin mín er ofbeldi en ég er ekki ofbeldismaður, ég vakna ekki á morgnana og hugsa hvernig ætla ég að beita ofbeldi í dag“. Með þessari staðalímynd sem við höfum skapað um „alvöru ofbeldismann“ þá sjáum við fyrir okkur að það sé einhver sem virkilega vaknar og hefur það sem markmið að beita fólk ofbeldi,“ segir Rannveig.
Rannveig segir orðræðuna sem á sér stað í fjölmiðlum um jafnrétti og það sem við kemur ofbeldi karlmanna vera mjög flókna því þar mætist fjölmörg ólík sjónarmið sem sé mikilvægt að taka tillit til.
„Þarna fléttast saman margar flóknar orðræður. Það er þessi jafnréttisorðræða um að við ætlum að lifa í samfélagi sem byggir á kynjajafnrétti og í því felst að auka þátttöku kvenna á vinnumarkaði en jafnframt að auka þátttöku feðra í uppeldi barna. Þetta er eitthvað sem við höldum mjög sterkt á lofti og erum mjög stolt af, að við ætlum að vera samfélag sem eykur þátttöku feðra. Rannsóknir sýna að þetta verður mjög sterkur hluti af sjálfsmynd karla, hvort sem þeir eiga börn eða ekki. Samhliða þessari orðræðu erum við svo með baráttuna fyrir því að við ætlum að vernda börn og fólk fyrir ofbeldi. Þar verður til þessi núningur,“ segir Rannveig.
Reynsla gerenda og brotaþola
Aðspurð um hvort hún reyni að á einhvern hátt að sannreyna frásagnir viðmælenda sinna út frá hlið brotaþola segir Rannveig að mikilvægt sé að geta rannsakað upplifun gerenda án þess að það dragi á einhvern hátt úr upplifun brotaþola.
„Þarna er svo ótrúlega mikilvægt að rannsóknin byggi á femínískum kenningum um reynslu. Það verður akkeri í því að finna einhvers konar jafnvægi á milli þess að hlusta, trúa og taka gilda upplifun og reynslu þeirra karlmanna sem ég tala við. Einmitt ekki að draga í efa þeirra reynslu en á móti kemur að ég er líka svolítið með rjómann af því þetta eru karlmenn sem koma til mín tilbúnir að viðurkenna að þeir hafi beitt ofbeldi og eru yfirleitt að vinna með það gagngert að hætta því. En mér finnst mikilvægt að hluti af rannsókninni sé líka að ganga út frá reynslu brotaþola og barna. Það verður að vera mjög sterkt akkeri að þarna erum við að tala um raunverulegar afleiðingar ofbeldis fyrir brotaþola og börn.“
Aðspurð um hverjar væntingar hennar séu til verkefnisins segir Rannveig að hennar framlag í umræðuna um ofbeldi í nánum samböndum sé að koma með reynslu gerenda inn í þá umræðu.
„Það er samfélagslega mikilvægt að skoða sérstaklega þeirra reynslu og hingað til hafa athuganir á ofbeldi í nánum samböndum réttilega mest beinst að konum og brotaþolum. En það er ótrúlega mikilvægt til að fá dýpri heildarmynd af vandanum að tala sérstaklega við karla sem hafa beitt ofbeldi og í þessu tilviki feður. Það getur leitt til áhrifaríkra tillagna að úrbótum og forvörnum að skilja betur hvar þeir upplifa breytingar, erfiðleika og óþægindi.“
Þetta verður ekki leyst einn tveir og bingó, annars væri búið að því. En lausnin hlýtur samt alltaf að felast í því að ræða um ofbeldið, hvað er ofbeldi og hvernig upplifum við það? Það verður að vera einhver möguleiki að ræða við gerendur með uppbyggilegum hætti. Það verður að vera afturkvæmt í samfélagið og það verður að vera möguleiki á að ræða það og horfast í augu við það.
Engin ein lausn við ofbeldi
Rannveig segir enga eina lausn vera gagnvart ofbeldi í nánum samböndum en hluti af lausninni sé að eiga ítrekuð og erfið samtöl um þessi mál á ólíkum vettvangi. Í því samhengi séu hreyfingar á borð við Mee Too mjög mikilvægar.
„Þetta verður ekki leyst einn tveir og bingó, annars væri búið að því. En lausnin hlýtur samt alltaf að felast í því að ræða um ofbeldið, hvað er ofbeldi og hvernig upplifum við það? Það verður að vera einhver möguleiki að ræða við gerendur með uppbyggilegum hætti. Það verður að vera afturkvæmt í samfélagið og það verður að vera möguleiki á að ræða það og horfast í augu við það,“ segir Rannveig.
Hún segir það þó sérstaklega mikilvægt að taka tillit til brotaþola hvað slíka umræðu varðar og fara eftir óskum þeirra varðandi það hvernig umræðan á sér stað.
„Margir brotaþolar vilja að þeir sem beitt hafi ofbeldi komi fram, biðjist afsökunar og taki ábyrgð á því sem þeir hafa gert. Ekki með einhverjum óljósum hætti eins og „Ég fór yfir mörk“ heldur segi nákvæmlega hvað það var sem gerðist. Aðrir brotaþolar vilja alls ekki fá neitt samband og það verður að virða það að reynslan er svo ólík eftir því í hvað samhengi hún er. Reynsla margra núna af því ofbeldi sem þeir hafa upplifað er allt öðruvísi heldur en þegar það átti sér stað af því að samfélagslega umræðan er að breytast og reynsla breytist í takt við menningu og samtölin sem við erum að eiga. Þess vegna eru margir að átta sig á að reynsla þeirra af því sem þeim fannst einhvern tíma eðlilegt og bara glötuð samskipti er kannski eitthvað annað og meira,“ segir Rannveig að lokum.
Rannveig Ágústa er sem stendur að leita að viðmælendum fyrir rannsókn sína á ofbeldi feðra í nánum samböndum. Þeim sem hafa áhuga á að leggja henni lið er bent á að hafa samband í gegnum netfangið rag43@hi.is.
