„Ég er búinn að missa fjóra vini mína frá því í desember. Tveir voru með mér í skóla, hinir tveir voru neyslufélagar. Þeir dóu út af „oxycontin overdose“. Þeir voru allir í sömu stöðu og ég, þeir voru að bíða eftir að komast í meðferð,“ segir Sigfús Már Dagbjartarson, þrítugur Reykvíkingur sem barist hefur við ópíóíðafíkn í nokkur ár og vímuefnafíkn frá unglingsárum.
Sigfús og móðir hans Dagbjört, hafa fallist á að segja Fréttablaðinu sögu sína bæði til að hvetja til breytinga á meðferðarúrræðum og í þeirri von að umræðan opni augu yfirvalda um að meira þurfi að gera vegna þess faraldurs sem ópíóðafíkn er.
Svaf í brunastigum og ruslageymslum
„Ég byrja í neyslu ungur, í hassreykingum og amfetamíni. Mér var hent út á götu á 18 ára afmælisdaginn minn og ég svaf upp við ofn á stigagangi, í brunastigum eða í ruslageymslum. Ég þurfti að stela mér mat því ég átti ekki neitt á þessum tíma, var í sömu fötum í marga daga og þurfti oft að biðja um að fá að fara frítt í sturtu í Breiðholtslaug, það fór bara eftir hver var á vakt hvort ég fékk að fara í sturtu.“
„Ég þurfti oft að biðja um að fá að fara frítt í sturtu í Breiðholtslaug, það fór bara eftir hver var á vakt hvort ég fékk að fara í sturtu.“
„Þetta var gífurleg þjáning, ég var að hitta hann á laun og systir mín var að taka hann inn til sín. Hann bjó á stigagöngum. Hann fékk aldrei það tækifæri sem hann hefði þurft. Ég er ekkert viss um það að hann hefði farið svona djúpt í neyslu ef honum hefði ekki verið hent út af heimilinu,“ segir Dagbjört Ósk Steindórssdóttir, móðir Sigfúsar, sem var aldrei sátt við ákvörðun föður Sigfúsar um að vísa honum af heimilinu.
Gat ekki hugsað sér gistiskýlið
Eftir ár á götunni var Sigfúsi bent á gistiskýlið við Lindargötu. „Fyrsta sem ég sé er maður fyrir utan að drekka spritt og æla blóði. Ég gat ekki hugsað mér að vera þarna, aðstaðan var ekki mannleg,“ segir Sigfús, sem mætti lokuðum dyrum alls staðar og neyddist til að vera áfram á götunni.
„Ég var á biðlista eftir félagslegu húsnæði í sex ár og var á götunni í tvö ár í heildina. Á tímabili át ég svo mikið dóp vegna þess að ég vildi óverdósa.“
Svo komst Sigfús á Vog. Hann fór í tíu daga afeitrun og náði smá tíma edrú.
„En í mars, apríl 2019 sprautaði ég mig í fyrsta sinn og þá varð ekki aftur snúið. Neyslan mín fór út í ópíóíða neyslu, morfín, oxycontin, fentanyl. Þetta var ég að nota alveg í fleiri mánuði upp á dag. Síðan kemur að því að maður nær ekki að redda sér og þá fer maður í fráhvörf,“ segir Sigfús og lýsir fráhvörfum ópíóíðafíknar:
„Stundum liggur við að ég öskri úr sársauka, verkurinn fer upp mjóbakið og líkaminn verður undirlagður af verkjum. Ég svitna og skelf, kemst ekki úr rúminu af því ég verð svo veikur.“
Hann segir að ópíóíðar séu lengi að fara úr kerfinu. „Þeir bindast líkamanum svo lengi, þannig að það tekur svakalega langan tíma að fyrir líkamann að hreinsa sig. Maður er að þjást alveg svakalega lengi og mikið. Síðan kannski verður maður að bjarga sér með að taka meiri töflur, oxycontin eða eitthvert morfín.“
Sigfús vinnur nú í að koma sér á beinu brautina og vill losna undan ópíóíðafíkninni. „Núna verð ég að hætta. Ég get ekki meira.“
Sigfús hætti nýverið að sprauta sig, en það hefur reynst honum erfitt. „Ég tók þetta bara „cold turkey“, sem getur verið hættulegt. Ég verð svo erfiður í skapinu, þarf að fara í heitar og kaldar sturtur til skiptis, fólk forðast mig,“ segir Sigfús.
Hann þakkar guði fyrir að vera á lífi en óttast að fara aftur að nota ef hann kemst ekki í viðhaldsmeðferð bráðlega.
„Ég er að bíða eftir innlögn á Vog, er búinn að vera með umsókn þar frá því í desember. Á þessum fjórum mánuðum er þetta búið að vera svona upp og niður, detta í það aftur og aftur og redda sér skammti,“ segir Sigfús.
„Þessi meðferðarúrræði í dag þurfa að breytast, þessir biðlistar eru bara dauðalistar.“
Hann hefur notið þjónustu hjá Frú Ragnheiði, skaðaminnkunarúrræði Rauða krossins, og hefur starfsfólk þar reynt að liðka fyrir því að hann komist í meðferð.
Viðskiptamódel Svarta markaðarins
Sigfús hefur verið að kaupa sér fráhvarfslyfið Suboxone, en það er dýrt á svarta markaðnum, segir hann. „Á sama tíma færðu Suboxone gjaldfrjálst ef þú ert í viðhaldsmeðferð hjá Vogi,“ segir hann og útskýrir viðskiptamódel svartamarkaðarins.
Þar sé bæði mun auðveldara að kaupa ópíóíða og slá lán fyrir þeim. „Það er nóg til af oxy, fentanyl og svipuðu dópi. Þú ert enga stund að fá þessa ópíóíða, færð þá um leið,“ segir hann og bætir við: „Þú þarft að borga Suboxone um leið. Þú færð ekki skammtinn nema borga strax, en þú getur fengið lán fyrir oxycontin, aðgengið er mun auðveldara að því,“ segir hann og gagnrýnir að aðgengi að Suboxone sé ekki betra.
„Vogur segir nei, Landspítalinn segir nei. Þú verður fyrst að koma í inniliggjandi meðferð. Þá hugsar maður: Á ég að drepast á meðan ég bíð?“ spyr hann, en biðlistann kallar hann „dauðalistann“.
Sigfús kallar eftir breytingu á meðferðarúrræðunum. „Þessi meðferðarúrræði í dag þurfa að breytast, þessir biðlistar eru bara dauðalistar. Það er endalaust fjallað um þetta í fjölmiðlum en ekkert gerist. Fólk er að deyja á þessum biðlistum.“
Ríkið greiðir fyrir 90 en 250 eru í meðferð
Ragnheiður Hulda Friðriksdóttir, aðstoðarmaður yfirlæknis á Vogi, segir að SÁÁ myndi gjarnan vilja sjá ríkið stíga inn af meiri krafti. Ríkið greiði fyrir þjónustu við 90 sjúklinga í lyfjameðferð við ópíóíðafíkn, en nú séu um 250 einstaklingar í þessari meðferð. Mismuninn greiði SÁÁ fyrir með sjálfsaflafé. „Við erum því að teygja starfsemina og sjálfsaflaféð eins mikið og mögulegt er til að reyna að anna þessari eftirspurn, en vildum gjarnan sjá ríkið stíga inn í þetta með okkur af meiri krafti,“ segir hún. Í dag séu alls 750 á biðlista eftir innlögn á Vog.
„Þegar þú ert kominn inn og þú hefur verið greindur með ópíóíðafíkn og sem kandídat í viðhaldsmeðferð, þá er í rauninni engin bið. Biðin er bara hvað við getum afkastað á Vogi,“ segir hún.
Fæddi heilbrigt barn og ætlaði því aðra framtíð
Dagbjört, móðir Sigfúsar, telur þennan vanda með helstu meinum heimsins. „Yfirvöld verða að fara að vakna,“ segir hún.
„Ég hef sent póst á heilbrigðisráðherra, ég vil fá fund og ræða að fólki sé refsað og það sektað fyrir að vera með skammtinn sinn á sér, hvað skilar því? Það skilar bara meiri skuldum á þetta fólk. Það skilar því í fangelsi, hvað kostar það? Hverjir borga það? Það erum við skattborgarar. Það er verið að ráðast á og taka pening frá fólki sem á ekkert.“
„Það hafa allir foreldrar þær væntingar til barnanna sinna að þau finni hamingjuna.“
Dagbjört segist þó yfirleitt hafa mætt góðu viðmóti og þakkar sérstaklega Frú Ragnheiði, Vogi og öðru heilbrigðisstarfsfólki og jafnvel lögreglumönnum sem hafa sýnt skilning.
Dagbjört heldur samt alltaf í vonina. „Ég fæddi heilbrigt barn í þennan heim, og ég ætlaði honum allt aðra framtíð en nokkurn tímann þetta. Það hafa allir foreldrar þær væntingar til barnanna sinna að þau finni hamingjuna. Ég segi líka að á meðan fíkillinn lifir er von, og maður hefur séð kraftaverkin.“
