Lífið er of stutt til að vera reiður

Strætisvagnastjórar sjá um að keyra strætisvagna á milli stoppistöðva, passa að allir sem stíga um borð greiði fyrir það rétta upphæð og tryggja öryggi allra um borð. Vagnstjórar eiga í samskiptum við rúmlega þrjú hundruð manns á hverri vakt, fólk af öllu tagi.

Strætó BS, sem sér um einu al­menningssamgöngurnar á höfuðborgarsvæðinu, fær reglulega á sig harða gagnrýni. Allt frá því að gleyma viðkvæmum farþegum um borð langtímum saman yfir í að fyrir­tækið ráði eingöngu erlent vinnuafl til að spara pening. Nýverið rataði umræða um fjölda ábendinga til Strætó inn á fund borgarstjórnar, en ábendingarnar eru yfir níu þúsund á þremur árum.

Um 220 vagnstjórar sjá um að keyra 150 vagna Strætó BS. Alls er um einn af þremur fastráðnum vagnstjórum af erlendu bergi brotinn, hlutfallið liggur ekki fyrir hjá verktökum, en það er töluvert hærra.

Blaðamaður settist niður í rólegheitum með fjórum vagnstjórum, allt fjölskyldufólki af erlendu bergi brotnu, þeim Ewelinu Trzska, Jenny Johansson, Bogdan Brasoveanu og Basiliu Uzo. Þau voru öll tilbúin að koma fram undir nafni til að ræða hreinskilnislega um vinnu sína. Vagnstjórar skrifa undir trúnaðaryfirlýsingu en geta samt sem áður rætt um starf sitt á meðan ekki er um að ræða persónugreinanlegar upplýsingar. Blaðamaður fékk loforð frá stjórnendum Strætó BS um að hvað sem þau segðu myndi á engan hátt hafa áhrif á stöðu þeirra innan fyrirtækisins.

Bogdan: „Af hverju er ég strætóbílstjóri? Því ég elska að keyra.“

Ewelina: „Ég hætti í Kársnesskóla vegna myglu. Maðurinn minn sagði mér að ég yrði góður strætóbílstjóri. Ég hafði efasemdir, en hann þekkir mig miklu betur en ég sjálf.“

Jenny: „Að keyra er það skemmtilegasta sem ég geri. Þessi vinnustaður er líka svo þægilegur, við erum ein stór fjölskylda. Allir standa saman, ef eitthvað gerist þá eru allir til í að styðja þig.“

Basilia: „Mig hefur alltaf dreymt um að keyra strætó. Það er ekki gert ráð fyrir því í Nígeríu að konur keyri strætó. Ég vil alltaf vera í vinnunni, mér líður eins og ofurhetju að keyra um á svona risatæki.“

Þið töluðuð bara um aksturinn.

Jenny: „Viltu tala um farþegana?“

Ewelina: „Ó, nei.“

Bogdan: „Lífið er of stutt til að vera leiður og reiður allan daginn. Ef við myndum alltaf mæta í vinnuna hugsandi um hvaða ógeð við fáum yfir okkur í dag þá gætum við ekki unnið við þetta.“

Basilia: „Ég þarf að vera gúgúl fyrir ferðamenn, svara af hverju ég er svört, hvernig mér líður að vera svört að aka hvítu fólki. Ég spurði bara á móti hvernig honum liði að vera hvítur að láta svarta konu keyra sig. Það er best bara að brosa. Brosa, bjóða góðan daginn og vona það besta.“

Jenny: „Það eru alveg níutíu og fimm prósent sem fatta alveg út á hvað strætó gengur. Það eru bara þessi fimm prósent.“

Bogdan: „Sumir eiga bara mjög slæman dag og láta það bitna á okkur.“

Unglingsstelpur verstar

Hvaða farþegahópur er verstur, svona heilt yfir?

Allir: „Unglingsstelpur.“

Ewelina: „Þær færa sig ekki fyrir fólki sem er í forgangi. Þær geta verið ótrúlega pirrandi við að borga, sýna manni ekki símann almennilega og troða honum í andlitið á manni þegar ég bið um að fá að sjá hann. Eða kasta bara einhverju klinki í boxið og halda að ég sjái það ekki.“

Jenny: „Ég kann að telja, ég veit hvað strætómiði kostar. Í alvörunni.“

Ewelina: „Í eitt skipti stoppaði ég fyrir barni með reiðhjól. Og ég sá í speglinum að það voru unglingsstelpur sem sátu á hjólasvæðinu, hugsaði með mér „Ó, Guð“. Þær voru svo reiðar og með svo mikla stæla þegar ég bað þær að standa upp og færa sig. Þetta er algjörlega óþolandi lið. Strákar vilja frekar halda að þeir séu sniðugir. Ég veit alveg hvenær ég er að horfa á skjáskot af strætómiða og hvenær ekki. En unglingsstelpur eru verstar, þeim tekst að grafa sig inn í mann.“

Eldra fólk fordómafyllra

Verðið fyrir einn fullorðinn í strætó er 470 krónur. Mjög reglulega reynir fólk að komast upp með að borga minna.

Basilia: „Það hefur alveg komið fyrir að ég hleypi þannig fólki inn án þess að borga rétt. Hver sekúnda skiptir máli. Ég upplifi að það eru frekar Íslendingar sem reyna það, þeir láta eins og ég sé bara heimskur útlendingur sem skilji ekki hvernig reglurnar eru á Íslandi. Halda að ég sé heimsk.“

Jenny: „Svo eru þeir sem láta mig fá nokkra barnamiða og biðja um skiptimiða. Uuuu, nei. Þú ferð
ekki í bíó með tvo barnamiða.“

Þau eru hins vegar sammála um að eldra fólk sé líklegra til að sýna fordóma.

Jenny: „Það er oft sem farþegar kvarta eða eru með athugasemdir um að við vagnstjórar tölum ekki allir íslensku. Kannski einn af hverjum tíu. En hugsaðu aðeins málið, við reynum okkar besta við að hjálpa öllum og tölum flest mjög góða ensku.“

Bogdan: „Ég svara því neitandi hvort ég tala íslensku, þá hættir fólk oft að spyrja mig.“

Virðist það þá vera þannig að sumir farþegar, sem tala ensku, vilji ekki eiga í samskiptum við vagnstjóra sem talar ekki íslensku?

Basilia: „Fólk horfir á mig og gerir samstundis ráð fyrir því að ég tali ekki íslensku.“

Jenny: „Þetta er alltaf þannig ef maður lítur ekki út fyrir að vera Íslendingur. Ég býð góðan daginn á íslensku og sumir verða mjög ánægðir, ég er samt ekki íslensk.“

Ewelina: „Það er mjög augljóst á mörgum að þeir vilja ekki útlendinga á Íslandi. Eins og einn maður á Hlemmi um daginn, hann þurfti hjálp og fór að spyrja mig á íslensku. Ég get átt í einföldum samskiptum á íslensku en hann talaði mjög óskýrt og ég bað hann um að spyrja mig á ensku. Hann snöggreiddist og lýsti því yfir að það ætti ekki að ráða fólk sem talaði ekki íslensku. Ég svaraði honum á íslensku að hann gæti alltaf hringt á skrifstofuna til að kvarta.“

Strætó BS hjálpar starfsfólki að læra íslensku, ef það vill getur það fengið frítt á íslenskunámskeið á tímakaupi.

Ewelina hefur lagt mikið á sig til að læra þá íslensku sem hún kann. „Kannski er þetta af því að ég er að eldast eða eitthvað, en ég á mjög erfitt með að læra íslensku, en ég vil samt gera allt sem ég get til að standa mig vel. Eins og Bogdan segir, það fer í mig þegar ég hitti fólk sem vill mig ekki hérna. Þetta er sorglegt. Það er ekki margt sem verður til þess að mér sárnar, en þetta er eitt af því.“

Bogdan: „Ef fólki er illa við útlendinga þá verður það bara að vera þannig, ég get ekki breytt öðru fólki.“

Basilia: „Það hafa komið farþegar mér til varnar í leiðinlegum aðstæðum, bara stoppað viðkomandi og fengið hann til að hætta.“

Bros skipir miklu máli

Jenny: „Það var eitt sinn uppi í Hamraborg, þá var maður á leiðinni upp í vagn til mín. Konan hans og barn stóðu fyrir utan í rigningunni. Ég spurði hvort þau ætluðu ekki að koma. Hann sagði að þau tækju næsta, spurði mig svo hvort vagnstjórinn í næsta strætó væri ekki örugglega karlmaður. Hann mætti næsta dag, sá mig og sagði að þau yrðu sein. Ég sagði honum bara að setjast niður með konunni sinni og barni, og bara sjá hvernig ég keyri. Þau komu síðan daglega út vikuna.“

Ewelina: „Það var einn sem vildi fá mynd af sér með mér til að senda til heimalandsins. Hann mátti það alveg.“

Basilia: „Það var ein sem vildi mynd af mér til að sýna manninum sínum, til að sýna honum að konur geta gert allt sem karlar gera. Ég skildi hana mjög vel, í Nígeríu er bara gert ráð fyrir að konur ali upp börn og sinni einhverjum einföldum störfum. Mikið af svörtu fólki sem kemur í vagninn til mín nefnir það einmitt að ég sé svo sterk að geta þetta. Mér líður æðislega, ég er eins og ofurkona sem sannar að allt er hægt.“

Jenny: „Ég elska svona stundir. Einu sinni hjálpaði ég eldri konu sem tók óvart vitlausan vagn. Daginn eftir mætti hún með möffins, kaffi og blóm fyrir mig. Brosið skiptir miklu máli.“

Bogdan: „Brosa og segja góðan daginn.“

Þau eiga öll börn og hafa oftar en einu sinni þurft að siða ungmenni til.

Jenny: „Eins og fótboltastrákarnir í Norðlingaholti. Þeir voru alltaf að hanga í loftinu, það er hættulegt þegar vagninn fer af stað. Þannig að ég fæ þá til að standa alveg fremst í vagninum og sjá í stóra glugganum hversu hratt þrjátíu kílómetra hraði er í raun og veru. Ég spurði þá hvað myndi koma fyrir þá ef þeir væru að hangandi eða hoppandi í sætunum og ég þyrfti að snarhemla. Núna eru þeir ári eldri, heilsa mér alltaf og setjast niður.“

Basilia: „Þetta er erfitt með fullan vagn, til dæmis þegar ég keyri ásinn á morgnana. Ég hef synt í gegnum mannhafið til að biðja krakka um að setjast niður.“

Skutlaði farþega heim

Strætó BS fær reglulega á sig gagnrýni í fjölmiðlum, bæði vegna framkomu og alvarlegra mistaka. Þar á bæ er viðurkennt að í svo stórum hópi vagnstjóra geti leynst skemmd epli. Þau segja slíkar fréttir hafa lítil áhrif á sig, en þau telja umræðuna oft ósanngjarna.

Jenny: „Það var frétt einhvern tímann um einhvern sem fékk ekki far því það vantaði 10 krónur upp í miðann. Ég fer ekki út í Krónuna, kasta í þá peningum og heimta að fá epli því ég er ekki með nægan pening. Þarf ég að útskýra þetta eitthvað frekar?“

Ewelina: „Við erum alltaf að hjálpa fólki. Það truflar marga. Ég er kannski búin að hjálpa krakka í hjólastól en tek svo eftir því að einhver horfir illilega á mig.“

Bogdan: „Ég hef skutlað farþega heim, þetta var síðasta ferðin um kvöldið og hann hafði tekið vitlausan vagn. Ég skilaði bara stræt­ónum og skutlaði honum heim. Það þýðir samt ekki að allir vagnstjórar geri það sama.“

Starfinu fylgir töluverð tímapressa. Bílstjórar eru stöðugt með klukku sem sýnir hvað þau hafa mikinn tíma til að komast á næsta áfangastað. Þeim er mikið kappsmál að vera alltaf á réttum tíma, ekki of snemma og alls ekki of seint. Það tekst ekki alltaf, þá sérstaklega á álagstímum.

Jenny: „Við höfum kannski mínútu á hverjum stað. Við viljum alltaf hjálpa, en ég hef ekki tíma til að segja þér til vegar eða svara hvernig gengur með appið.“

Ewelina: „Ég er ekki með peninga, bara kort.“

Bogdan: „Það er alveg hálftími sem getur farið í það. Síðan eru þeir sem vilja að við keyrum hraðar því þeir eru að flýta sér eða hægt því einhver er hræddur. Ég má ekki fara yfir hámarkshraða og ég má ekki keyra undir umferðarhraða. Svo þegar einhver er að flýta sér klukkan fjögur og vagninn er fastur í umferð, þá er það lítið sem ég get gert. Eins gaman og það væri þá get ég ekki flogið yfir alla bílana upp Ártúnsbrekkuna.“

Svo kemur það reglulega fyrir að það þurfi að flauta á bíla sem eru á forgangsakreininni.

Bogdan: „Það er alltaf Range Rover.“

Hótað með slökkvitæki

Vagnstjórar eru í reglulegum samskiptum við þá sem minna mega sín. Eiga þau í daglegum samskiptum við fólk sem býr á götunni, er í virkri fíkniefnaneyslu eða fólk með alvarleg geðræn vandamál. Öll kannast þau við sama fólkið, þar á meðal mann sem býr á götunni og reynir reglulega að komast um borð á sömu stoppistöðinni án þess að borga.

Ewelina: „Það er ekkert sem Reykjavíkurborg getur gert til að hjálpa honum. Ég spurði hann einu sinni hvernig hann hefði það í dag, hann var svo hissa að einhver spyrði hann að þessu og sagði að hann væri að reyna.“

Jenny: „Hann gerði á sig í vagninum einu sinni, hann hefur hrækt á fólk, eitt sinn þurfti bílstjóri að vera í fjóra tíma á slysó vegna hans.“

Basilia: „Þetta er veikur maður sem þarf á úrræði að halda.“

Jenny segir manninn einn af mörgum farþegum sem þurfi á hjálp að halda.

Það hefur komið fyrir að þeim hafi verið hótað, stundum geta það verið hótanir um málshöfðun þar sem vagninn hafi ekki komið á réttum tíma, það hafa líka komið upp mun alvarlegri atvik.

Basilia: „Ég var eitt sinn komin upp í Mjódd og stoppaði til að taka upp farþega, þá kom reiður maður. Tek það fram að ég get ekki dæmt hann því ég veit ekki hvað hann var að ganga í gegnum. Hann gargaði á mig hvort ég kynni ekki að keyra, hver hafði gefið mér leyfi til þess. Hann tók upp slökkvitækið mitt og krafðist þess að ég afhenti honum bíllykilinn. Ég sagði honum rólega að á þessum vagni væri enginn bíllykill. Ég hugsaði einmitt á þeirri stundu, er þetta svona sem það er að vera hótað barsmíðum að ástæðulausu?“

Jenny: „Við getum ekki farið neitt í þessum aðstæðum.“

Bogdan: „Það eru engar dyr okkar megin.“

Bílstjórinn í fyrsta sæti

Það var nokkuð umdeilt þegar gæludýr voru leyfð um borð í strætisvögnum.

Bogdan: „Skiptir mig engu máli hvort þú kemur með dýr með þér. Það er kannski ef einhver er með ofnæmi um borð. Það er engin leið fyrir okkur að vita það.“

Ewelina: „Ég er með ofnæmi, en ekki nóg til að hafa sprautu á mér.“

Jenny: „Ég var í hernum í fimm ár og vann tíu ár í apóteki, ég get bjargað fólki en ég er ekki með nein tól ef einhver fær heiftarlegt ofnæmiskast.“

Þó svo að öryggi farþega og stundvísi séu stór atriði þá eru þau ekki aðalatriðin.

Ewelina: „Bílstjórinn er í fyrsta sæti. Svo bíllinn. Síðan koma farþegarnir. Það er góð ástæða fyrir því.“

Bogdan: „Ef við erum ekki í góðu standi, þá gengur þetta ekki.“

Þau eru öll sammála um að þrátt fyrir allt vilji þau hvergi annars staðar starfa.

Basilia: „Strætó er langbesti staður sem ég hef unnið á. Þegar ég tala um hvað ég vinn við utan skrifstofunnar þá halda margir að þetta sé algjört helvíti. Ég lít á hvern dag sem eitthvað í reynslubankann, ég get tekið við hverju sem er því ég hef heyrt það allt áður.“