Þessi dagur verður stór­kost­legur, ég hlakka mjög mikið til,“ segir Gísli Marteinn Baldurs­son, sjón­varps­maður og borgaraktív­isti, sem lýsir Euro­vision í kvöld og vakir svo í kjöl­farið til morguns í Tórínó til að sjá hvar at­kvæðin í borgar­stjórnar­kosningunum lenda

Gísli var sjálfur borgar­full­trúi í ára­tug. Hann menntaði sig í borgar­fræðum í Edin­borg og Harvard, var ár á báðum stöðum, og ást­ríða hans fyrir Reykja­vík hefur varla farið fram hjá neinum.

Alls staðar þar sem Gísli Marteinn fer fylgir for­vitni. Hvaðan kemur þessi mikli á­hugi á sam­fé­laginu og þessi for­vitni?

„Varðandi borgar­málin þá kom á­huginn á Reykja­vík sjálfri alltaf á undan stjórn­málunum. Ég hef aldrei haft neinn einasta á­huga á að vera á Al­þingi en hef haft brennandi á­huga á borgum mjög lengi. Það gerist ekki af því að ég hafi mikinn á­huga á reið­hjólum eða strætó, heldur þvert á móti þá heillaðist ég svo rosa­lega af risa­vöxnum fimm hæða mis­lægum gatna­mótum í Banda­ríkjunum þegar ég var þar með for­eldrum mínum tólf ára,“ segir Gísli og bætir við: „Ég vildi fá mis­læg gatna­mót á Miklu­braut og Kringlu­mýrar­braut.“

Hann viður­kennir einnig að há­hýsi hafi líka heillað hann og geri í raun enn, þar sem þau eigi heima. Hann spilaði SimCity og naut þess að byggja þar upp borgir og sjá upp­bygginguna birtast fyrir augum sér. Hann áttaði sig þó smám saman á því að fleiri hliðar voru á flóknum málum en hann hafði tekið með í reikninginn.

Hlustaði á Ingibjörgu Sólrúnu og skipti um skoðun

„Við það að vera í borgar­málunum, sitja í borgar­stjórn og hlusta á annað fólk eins og Ingi­björgu Sól­rúnu og marga aðra borgar­full­trúa sem voru búnir að vera lengi í þessu, þá sá ég bara smám saman að þær leiðir sem ég hélt að væru bestar til að gera borgir betri, voru það ekkert endi­lega.“ Þetta átti ekki síst við um sam­göngu­málin. „Fyrir mér var aldrei eitt­hvert mark­mið að það væri mikil bíla­um­ferð þó svo að ég hafi hrifist af stórum verk­legum fram­kvæmdum. Þannig að um leið og ég fattaði að mis­læg gatna­mót gera bara um­ferðar­teppurnar verri, þá bara skipti ég um skoðun.“

Gísli Marteinn var kosinn í borgar­stjórn 2006, eftir nokkur ár sem vara­maður. Eftir að hann hætti árið 2014 hefur hann haldið á­fram að beita sér fyrir bættri borg.

„Lengi vel var fullt af fólki og borgar­full­trúar þar á meðal sem tók þessi mál alls ekki al­var­lega, fannst þetta bara vera ein­hver stökk­pallur og hékk bara inni í borgar­stjórn til að vera gilt á lands­fundum. Mark­miðið þeirra var alltaf að komast á Al­þingi. Drævið var pólitíkin en ekki borgar­málin.“ Upp­á­halds­borgar­full­trúar Gísla í gegnum tíðina eigi það þó sam­eigin­legt að borgar­málin brenna á þeim á undan pólitíkinni.

„Þegar ég datt inn í borgar­málin var ég með fullt af röngum sjónar­miðum og hélt að málin væru ein­hvern veginn og svo voru þau bara ein­hvern veginn allt öðru­visi. Sem betur fer var ég ekki með lokuð eyrun heldur fór ég að hlusta á fólk og ef maður hlustar tekur maður þeim rökum sem eru lögð á borðið fyrir mann og ég bara gerði það. Ég held að flest fólk sem hefur raun­veru­lega á­huga á því að gera Reykja­vík betri sé nokkurn veginn á sömu línu. Svo er bara fólk sem hefur ekki þann á­huga.“

Hlustaði á dæturnar og hætti að borða kjöt

Að­spurður segir Gísli þessa virku hlustun skýrast af miklum á­huga á öðru fólki.

„Mér finnst ég sjálfur alltaf tala of mikið og hlusta of lítið. Ég er samt búinn að læra að hlusta meira á dætur mínar. Þær og Vala, konan mín, hafa haft mikil á­hrif á skoðanir mínar. Ég hætti að borða kjöt af því ég tapaði þeirri um­ræðu við eld­hús­borðið heima hjá mér. Ég bara sá að dætur mínar hafa rétt fyrir sér með þetta eins og flest annað og þá er bara mikil gleði í því að breyta rétt í lífinu og reyna að verða betri manneskja og ég held að til þess að gera það verði maður að hlusta.“

Það var eins með borgar­málin. „Þar var fólk sem var ekkert tengt mér, sem opnaði það, eins og ég hef nefnt með Ingi­björgu Sól­rúnu. Ég get líka nefnt Sól­eyju Tómas­dóttur sem opnaði fyrir mér hugsun um femín­isma og kvenna­bar­áttu. Svo elska ég sam­fé­lags­miðla af því að mér finnst svo margar flottar skoðanir sem koma þar fram. Bæði á Twitter og Insta­gram er fólk sem er með rosa­lega sterkar skoðanir á alls konar hlutum, sumt af því al­ger­lega þver­öfugt við það sem mér finnst, en fólk sem er rót­tækt og er að berjast fyrir ein­hverjum mál­efnum, ég bara dáist að því og mig langar til að reyna að fatta af hverju þeim finnst þetta.“

Háður af­hjúp­andi við­tölum

For­vitnin um fólk hefur fylgt Gísla frá barns­aldri. „Ég var ger­sam­lega háður opin­berandi for­síðu­við­tölum, það er að segja, ekki til að vera í þeim heldur að lesa þau,“ segir Gísli sem ólst upp á gull­aldar­tíma ís­lenskra glans­tíma­rita á borð við Heims­mynd, Mann­líf og Nýtt Líf. „Ég las þetta allt upp til agna, tætti þetta í mig og veit því allt um einka­líf fegurðar­drottninga áttunnar sem voru á for­síðum þessa tíma­rita. Svo tók ég upp alla þætti Hemma Gunn á VHS og horfði á þá aftur og aftur. Ég spólaði bara yfir tón­listar­at­riðin því það voru við­tölin sem mér fannst svo skemmti­leg.“

Gísli Marteinn er alinn upp í Hólunum í Breið­holti, gekk í Hóla­brekku­skóla og bjó í hverfinu til tví­tugs þegar hann flutti í Vestur­bæinn. „Það var stór­kost­legt að alast upp í Breið­holti. Það hverfi var þá að byggjast upp fyrir augunum á okkur. Ef maður hefur á­huga á um­hverfi sínu þá sér maður sam­fé­lagið verða til og þróast og það heillaði mig mjög mikið,“ segir Gísli sem var sjálfur sann­færður um að hann yrði í Breið­holti alla sína ævi. Hann fór í Versló sex­tán ára og flutti ekki úr átt­högunum fyrr en á há­skóla­árunum þegar langt var að ferðast á hjóli ofan úr Breið­holti niður í há­skóla.

„Ég held að það hafi alltaf fylgt mér að hafa bara mjög mikinn á­huga á mínu nánasta um­hverfi. Ég til dæmis skrifaði masters­rit­gerðina mína í borgar­fræðunum um götuna sem ég bjó í, í Edin­borg. Nú er ég búinn að búa á Mel­haganum í 20 ár og búinn að lesa allt sem ég get lesið um sögu þeirrar götu, hvernig hún varð til og hverjir hafa búið í henni og hef mjög mikinn á­huga á fólkinu sem býr í henni nú, “ segir Gísli sem stofnaði bæði götugrill og kaffi­hús við götuna sína.

Allir vilja hverfisbúð og kaffihús

Gísli hefur verið virkur í fé­lags­lífi alla ævi, fyrst í fót­bolta og fallinni spýtu, svo í ræðu­keppnum mennta­skóla­áranna og með Vöku í há­skólanum. Kannski er það fé­lags­lyndið sem býr að baki borgar¬ást­ríðunni.

„Ég var alltaf í sveit á sumrin og elska sveitina. En þegar ég er í bænum vil ég njóta allra kostanna við að vera í borg. Búa í sam­fé­lagi þar sem er stutt að fara milli staða, hitta fólk á förnum vegi. Ég vil að krakkarnir séu örugg þegar þau fara út og það séu „augu á götunni“ eins og sagt er. Margir ná­grannar að fylgjast með sem hjálpast að við að ala þessi börn upp og hverfið allt.“

Gísli segir þetta hafa verið rauðan þráð á þeim ó­teljandi fundum sem hann sótti í öllum hverfum Reykja­víkur þann ára­tug sem hann var í borgar­stjórn. Fólk í öllum hverfum vildi hafa hverfis­búð, hverfiskaffi­hús og hverfi­skrá.

Þetta eigi ekki að­eins við um íbúa allra hverfa í Reykja­vík heldur líka íbúa allra bæja á Ís­landi og alls staðar í heiminum.

„Og þetta er ekkert flókið. Við vitum hvað þarf til að kaup­maðurinn á horninu virki. Það þarf fólk að búa ná­lægt þessu horni, til að það komi labbandi í búðina.“

Og hér nefnir Gísli stórt vanda­mál. Fé­lags­lega ein­angrun fólks og nei­kvæð á­hrif hennar á sam­fé­lagið.

„Að byggja um­hverfi sem leiðir til fé­lags­legrar þátt­töku, til þess að þú hittir ein­hvern, hvort sem það er konan sem af­greiðir þig í versluninni eða gaurinn sem býr til kaffi handa þér á morgnana eða kennararnir í skólanum sem þú ferð með krakkana þína í. Þetta eru allt svona til­viljana­kennd, fé­lags­leg tengsl sem skipta öllu máli fyrir okkur sem sam­fé­lag.“

Gísli nefnir ein­angrun kvenna sem varð í kjöl­far bíla­byltingarinnar þegar hrað­brautir í Reykja­vík gerðu það kleift að byggja hverfi langt í burtu frá mið­borginni. Þangað fluttu fjöl­skyldur og á meðan karlinn brunaði í vinnuna á eina bíl heimilisins var konan ein­angruð heima.

Það má halda fram hjá í borgar­stjórnar­kosningum

Gísli segist sann­færður um að Reykja­vík sé að þróast í rétta átt og nefnir að á fundi sam­taka um bíl­lausan lífs­stíl á dögunum hafi odd­vitar allra flokka í Reykja­vík verið sam­mála um að bæta þurfi al­mennings­sam­göngur og draga úr bíla­um­ferð. „Þetta er alveg glæ­nýtt. Svo ráða kjós­endur hverjum þeir trúa í þessum efnum en það er engin spurning að fyrir bara ör­fáum mánuðum hefðu þau ekki öll svarað þessu svona. Svo eru í öllum flokkunum mis­stórir hópar auð­vitað sem róa í þver­öfuga átt.

Er þetta kannski á­stæða þess að fólk hagar at­kvæði sínu oft með allt öðrum hætti í sveitar­stjórnar­kosningum en þing­kosningum?

„Já, og í sveitar­stjórnar­kosningum er fólk meira til í að halda fram hjá flokknum sínum og það er meira leyfi til að prófa aðra hluti.“ Hann nefnir sem dæmi per­sónu­fylgi Davíðs Odds­sonar sem tryggði Sjálf­stæðis­flokknum 60 prósent at­kvæða 1990. Stór­sigur Jóns Gnarr 2010 og hve miklu stærri Sam­fylkingin er í Reykja­vík en á lands­vísu.

Kaus í Köben og tók kjörseðilinn með sér til Tórínó

Sjálfur þurfti Gísli að hafa fyrir sínu at­kvæði. Ís­lenski Euro­vision-hópurinn flaug til Tórínó að­fara­nótt síðasta laugar­dags og í stað þess að senda föstu­dags­þátt Gísla, Vikuna, beint út eins og venjan er, var hann tekinn upp fyrr um daginn. Gísli hafði þá hugsað sér að fara í Holta­garða og kjósa eftir tökur á þættinum.

„Svo tók eftir­vinnslan tölu­verðan tíma þannig að ég var að koma út úr út­varps­húsinu á slaginu átta og fattaði þá að Holta­garðar lokuðu klukkan átta. Þá voru góð ráð dýr og ég fór að gúggla ræðis­manninn í Mílanó, en áttaði mig svo á að við vorum með þriggja tíma stopp á Kastrup á leiðinni hingað út. Þegar við lentum þar hljóp ég út og inn í leigu­bíl, og fór á honum í ís­lenska sendi­ráðið sem var með sér­staka opnun út af kosningunum. Þar lét ég leigu­bílinn bíða meðan ég fór inn og kaus. En ég þurfti að koma at­kvæðinu mínu sjálfur til skila heim og þar sem ég vildi ekki missa af fluginu til Mílanó, tók ég at­kvæðið með mér inn í leigu­bílinn, út á Kastrup og upp í vél. Þegar hingað til Tórínó var komið leitaði ég svo og fann DHL-hrað­sendingar­þjónustu og sendi at­kvæðið þannig heim. Nú er ég búinn að fá ljós­mynd til sönnunar á að því hafi verið veitt við­taka.

Það er ansi vel í lagt?

„Já, ég geri hvað sem er fyrir góða Reykja­vík.“

Góð staða fyrir fjölmiðlamann að enginn eigi mann

Það kom í ljós í borgar­full­trúa­tíð Gísla Marteins hve oft hann sigldi á móti straumnum í eigin flokki. Hann var borgar­full­trúi fyrir Sjálf­stæðis­flokkinn og mætti oft and­stöðu meðal flokks­fé­laga sinna við þá stefnu sem hann tók í borgar­málum. Hann hefur heldur ekki farið leynt með dá­læti sitt á stjórn­mála­fólki í öðrum flokkum.

„Það koma jafn­margar kvartanir undan því upp á RÚV hvað ég sé mikill Sjálf­stæðis­maður og undan því hvað ég sé vondur við Sjálf­stæðis­flokkinn,“ segir hann og segir það góða stöðu að vera í fyrir fjöl­miðla­mann, að enginn eigi mann. „Mér finnst það mjög góð staða að vera í að vita sjálfur ekkert endi­lega fyrir kosningar hvað ég ætla að kjósa en þurfa bara að taka af­stöðu til málanna. En ég var ekki lengi að greiða at­kvæði núna og er mjög á­nægður með það sem ég kaus.“

„Kosninga­kvöld eru hei­lög“

Gísli er ekki síður á­huga­maður um kosningar og kosninga­sjón­varp en borgar­mál og Euro­vision.

„Kosninga­kvöld eru al­ger­lega hei­lög kvöld. Þetta verður náttúr­lega svo furðu­legt kvöld núna. Kosninga­sjón­varpið byrjar klukkan tíu og þá klára Euro­vision-að­dá­endur með mér á RÚV 2. Ég fer svo lóð­beint yfir í kosninga­sjón­varpið til að fylgjast með því.“

Systurnar brilleruðu eins og Olsen-bræður

Systurnar komust upp úr sínum undan­riðli í Eurovision á þriðju­dag og taka þátt í úr­slita­kvöldinu í kvöld.

Gísli segir ís­lenska hópinn úti hafa verið undir allt búinn og að væntingarnar hafi verið í hófi. Hann hafi hins vegar fengið mjög góða til­finningu þegar Systurnar fluttu sitt at­riði í beinni. At­riðin á undan þeim hafi ekki verið að gera sitt besta.

„En svo koma okkar stelpur og ger­sam­lega negla sinn per­for­mans. Höllin tók við sér í okkar lagi og ég bara í­myndaði mér og mér fannst ég bara finna ein­hvern veginn að Evrópa hefði svarað þessu lagi vel.“

Gísli Marteinn segist áður hafa séð svona augna­blik í Euro­vision og nefnir Ol­sen-bræður sem dæmi.

„Þeim hafði hvergi neins staðar verið spáð ná­lægt því að sigra. Svo bara gerist eitt­hvað í flutningnum, því þótt þetta sé risa­stór sjón­varps­þáttur þá eru þetta, þegar upp er staðið, bara lista­menn á sviði að syngja í míkró­fón og annað hvort tekst þeim vel upp eða ekki. Og stundum bara gerist eitt­hvað. Ein­hverjir töfrar.“

En hvað er Euro­vision?

„Þú getur bæði tekið stóru myndina og sagt bara þetta er merki­legasti menningar­við­burður í Evrópu en þú getur líka tekið minni myndina og sagt, þetta er sjón­varps­þáttur. Hvort tveggja er rétt. Í eðli sínu er þetta náttúr­lega bara sjón­varps­þáttur sem byrjaði meira að segja bara sem út­varps­þáttur en hefur vaxið yfir í eitt­hvað annað. Núna endur­speglast í hverri keppni, á hverju einasta ári, eitt­hvað sem er að gerast í álfunni. Armenía og Aserbaís­jan gefa hvort öðru aldrei stig, á­huga­fólk um Euro­vision veit mjög vel um deilurnar milli þessara tveggja landa og betur en flestir Evrópu­búar.Að­dá­endur Euro­vision vita vel hvar stór hluti Albana býr því það sést á því hvernig er kosið.“

Gísli nefnir líka mikla pólitík í kringum Ír­land og Norður-Ír­land. „Írar senda mjög oft Norður-Íra í Euro­vision, sem eru náttúr­lega bara Bretar sem eru líka að keppa.

Þannig að það er hægt að fara mjög djúpt í pólitíkina í Euro­vision. Mér finnst það skemmti­legt. Ekkert endi­lega bara fyrir lýsinguna heldur fyrir mig sjálfan að læra meira um álfuna í gegnum þennan skemmti­lega kíki.“

Þegar Macron reyndi að beita sér fyrir frönskum sigri

Gísli segir á­hugann á Euro­vision um alla Evrópu mun meiri en Ís­lendingar kannski haldi.

„Okkur Ís­lendingum finnst gaman að segja að við séum þau einu sem horfum á Euro­vision en það er auð­vitað bara alls ekki rétt. Úr­slita­kvöldið er á aðal­rásinni hjá öllum Evrópu­þjóðum.“ Gísli vísar í ný­lega um­fjöllun BBC máli sínu til stuðnings.

„Þar er meðal annars sögð saga af því að franski lýsandinn, sem er búinn að vera í þessu djobbi mjög lengi, fékk sím­tal frá Macron for­seta sem sagði: „Heyrðu, ítalski gæinn var að taka kókaín, Frakk­land á að vinna þetta, geturðu ekki gert eitt­hvað?“

Svona sím­tal fékk sem sagt kollegi minn og þetta er dæmi um hvað fólk hefur mikinn á­huga á þessu.“

Sjálfur er Gísli Marteinn að farast úr spenningi fyrir bæði Eurovision og kosningunum. „Þetta verður stór­kost­legur dagur því þegar allt kemur til alls snýst þetta hvort tveg­ga um að gera sam­fé­lagið betra.“