„Áður en þetta gerist hafði verið álag á bæði mér og í vinnunni,“ segir Garðar um nóttina sem hann fékk heilablóðfallið.
Hann segist hafa mætt um kvöldið á vaktina og ekki hafa fundið fyrir neinu óvenjulegu til að byrja með.
„Ég var í símanum við skrifstofustjóra Fangelsismálastofnunar rétt fyrir miðnætti og þá varð ég var við það að ég missti máttinn í vinstri hendinni,“ segir Garðar og heldur áfram:
„Ég hélt að þetta væri bara einhver þreyta og þegar húsið var orðið rólegt fór ég að leggja mig. Það var enginn með mér.“
Enn máttlaus um morguninn
Garðar vaknaði svo um morguninn og græjaði húsið.
„Ég gerði morgunmat og fór heim og lagði mig aftur. Þegar ég vaknaði um hálf tólf var engin breyting og ég var enn máttlaus í annarri hendinni.“
Hann segir að sér hafi þótt það óvenjulegt og viðurkennir að hafa gúglað að þetta gæti verið blóðtappi en hafa aldrei órað fyrir því að þetta væri svo alvarlegt.
„Ég fór á heilsugæsluna og sagði við þær í móttökunni að ég þyrfti að hitta lækninn. En þær horfðu á mig og sögðu strax: „Eigum við ekki að hringja í sjúkrabíl?“ Þær sáu strax að eitthvað var að og ég vil meina að ef einhver hefði verið með mér á vaktinni þá hefðu þau strax séð það sama og þær,“ segir Garðar.
Spurður hvort fangarnir hefðu getað hjálpað segir hann þá löngu komna í ró á þessum tíma og að þeir hefðu ólíklega orðið þess varir ef eitthvað hefði verið að hjá honum.
„Ég hefði þess vegna getað dáið í sófanum og það hefði þá uppgötvast þegar fangarnir komu fram um morguninn,“ segir Garðar.
Hvað hefðu þeir getað gert?
„Ekki neitt, nema að taka símann minn og hringja. Næsti starfsmaður kemur ekki fyrr en klukkan átta og þetta er að gerast um miðnætti,“ segir Garðar.
Hættulegt að vera einn
Fjallað var um atvikið í fjölmiðlum þegar það átti sér stað og þá sagði Garðar að oft hefði verið bent á hættuna sem fylgir því að aðeins einn fangavörður sé á vakt á Kvíabryggju á nóttunni, bæði fyrir fangavörðinn og fyrir fangana.
Hann segir að allt frá þessu atviki, og fyrir, hafi verið óskað eftir öðrum starfsmanni á vaktina en að það eina sem þeim hafi verið boðið í staðinn var að fangaverðir á Hólmsheiði myndu fylgjast með aðstæðum í fangelsinu í myndavélakerfi.
„Þeir hafa yfirdrifið nóg að gera og við sögðum nei,“ segir Garðar og því varð aldrei af því.
Hann segir að hann hafi vissulega orðið hræddur eftir að þetta kom fyrir en að það hafi aldrei komið til greina að hætta.
„Þetta sparkaði dálítið í mann og síðan þetta gerðist höfum við verið að berjast fyrir því að þetta sé lagfært,“ segir Garðar og að það eina sem hafi breyst sé að vöktunum var breytt á þann hátt að einn starfsmaður er frá klukkan 00.30 til klukkan 07.00.
„En um hánóttina erum við enn einir. Það er sex og hálf klukkustund.“
Lítið öryggi og engin betrun
Garðar hefur í gegnum tíðina, sem trúnaðarmaður fangavarða, talað mjög opinskátt um þann gríðarlega vanda sem fangaverðir standa frammi fyrir með skertu fjármagni til fangelsanna. Niðurskurður hjá Fangelsismálastofnun sé kominn inn að beini og farinn að koma niður á rekstri í fangelsum landsins. Hann segir stjórnmálamenn hundsa málaflokkinn og að hvorki sé hægt að tryggja öryggi í fangelsum landsins né betrun fanga. Sem dæmi hafa á þessu ári verið gerðar þrjár líkamsárásir á fangaverði, þar af tvær alvarlegar.
Garðar segir að það sé ekki útlit fyrir að það muni nokkuð breytast á næstunni því fangelsismálastjóri hafi boðað niðurskurð og að mögulega eigi að loka fangelsunum að Sogni eða Kvíabryggju til að minnka kostnað, þannig sé hægt að fækka föngum og fangavörðum.
„Það sparast með þessu peningur og hægt að færa til störf. Það er það sem gerðist þegar fangelsinu á Akureyri var lokað, en sá peningur er búinn núna.“
En þýðir þetta ekki lengri bið í afplánun?
„Jú, algerlega. Ef það er fækkað um fanga á hverju ári felst sparnaður í því auðvitað. Það eru um 340 manns á biðlista í boðun og sá listi mun klárlega lengjast ef vistunarúrræðum verður fækkað.“
Opið fangelsi og aðgengi
Kvíabryggja er skilgreind sem opið fangelsi og er þar hægt að vista alls 21 fanga. Í fangelsinu eru ekki rimlar fyrir gluggum né svæðið afgirt að nokkru leyti. Fangelsið er því mjög ólíkt því sem er á Hólmsheiði og Litla-Hrauni og samkvæmt því er starfsemin öðruvísi.
Á vef Fangelsismálastofnunar segir að þar sé að finna rúmgóða setustofu, eldhús, borðstofu og góðan æfingasal. Fangar sjá um matseld. Auk þess þurfa þeir að vera tilbúnir til að takast á við vímuefnavanda sinn og taka þátt í endurhæfingaráætlun og stunda vinnu eða nám.
Á Kvíabryggju starfa níu fangaverðir sem vinna á þrískiptum vöktum, tveir á morgun- og kvöldvakt en einn frá miðnætti til sjö á morgnana. Einnig er forstöðumaður og skrifstofumaður virka daga.
„Kvíabryggja er öðruvísi stofnun en önnur fangelsi. Þarna eru menn sem eru kannski í fyrsta skipti að eignast vini á lífsleiðinni. Eftir heilablóðfallið fékk ég símtöl frá nokkrum fyrrverandi vistmönnum sem vildu vita hvernig ég hefði það,“ segir Garðar og að fangaverðir fái reglulega bréf frá fyrrverandi föngum þar sem þeim er þakkað fyrir að gera þeim vistina bærilega.
Kvíabryggja er öðruvísi stofnun en önnur fangelsi. Þarna eru menn sem eru kannski í fyrsta skipti að eignast vini á lífsleiðinni.
Stofnað sem vinnuhæli
„Þetta var upphaflega rekið sem vinnuhæli og hefur í raun haldið þannig áfram,“ segir Garðar.
Hann segir að reglulega komi erlendir fangaverðir til að skoða það sem þeir eru að gera. Hann segir að oft sé talað um Noreg þegar leita á fyrirmynda í fangelsismálum en þar er endurkomutíðni í fangelsi lægst í Evrópu.
„Við erum búin að vinna eftir þessu sama kerfi og í Noregi síðan ’54 og vorum lengi vel litnir hornauga af öðrum deildum innan fangelsisins. Það hefur mikið breyst síðustu ár. Má þar nefna vinnustofur í hinum fangelsunum sem hafa verið vel nýttar. Dyrnar að varðstofunni eru alltaf opnar og fangarnir hafa alltaf greiðan aðgang að starfsmönnum. Út á það gengur þessi betrunarvist. Það er meðferðin og samtalið,“ segir Garðar.
Hann segir að fangarnir í raun sjái um allt fangelsið. Eldi mat, þrífi og hugsi um kindurnar. Það sé aðeins sauðfjárgirðing sem er meira ætlað að halda kindunum úti.
„Þeir vita alveg að þeir mega ekki fara út fyrir girðinguna. Það er betrunin. Þeir fá tilgang, traust og hlutverk.“
Garðar segir starfið, þótt krefjandi sé, afar skemmtilegt og að hann njóti þess sérstaklega að sjá þegar betrunarvistin hefur virkað.
Fangaverðir eins og foreldrar
„Ég segi alltaf að okkar hlutverk sem fangaverðir sé í raun að vera foreldri. Það er okkar hlutverk að sjá til þess að þeir taki lyfin sín, þrífi sig og tannbursti og að þeir fari til læknis. Við metum líðan þeirra og eigum að grípa inn í þegar eitthvað er í gangi. Okkar hlutverk er að vera foreldri og þú gerir það ekki með lokaðar dyr. Þú þarft að vera í tengslum og þess vegna borðum við með þeim, drekkum kaffi og reykjum.“
Hann segir aðstöðuna þó alls ekki fullkomna á Kvíabryggju og nefnir sem dæmi heimsóknaraðstöðuna sem er engin.
„Við erum með matsal og setustofu og það er sameiginlegt rými fyrir alla. Menn eru að fá börnin sín í heimsókn og á meðan er kannski einhver annar að horfa á fótbolta. Þú getur ekki neins staðar verið einn með þínum gestum,“ segir Garðar.
Undanfarið hefur verið afar erfið staða í fangelsunum. Fyrr í vikunni sátu 62 í gæsluvarðhaldi vegna stunguárásarinnar á Bankastræti Club og annarra mála og greint var frá því í október að fresta þyrfti afplánun fanga vegna mikils fjölda sem sat í varðhaldi, sem var þá 47.
„Það er í rauninni mjög slæmt þegar það þarf að fresta. Fólk er að koma jafnvel þremur eða fjórum árum eftir að dómur fellur og margir eru á allt öðrum stað. Það er mjög slæmt fyrir bæði þá og fjölskyldur þeirra,“ segir hann.
Ég hef verið spurður hvort hægt sé að koma á einhverju umbunarkerfi en ég lít frekar á það þannig að fangarnir komi inn með hundrað prósent traust og það er þeirra að halda því trausti.
Fríðindi sem ekki allir skilja
Fangarnir sem afplána á Kvíabryggju eru alls konar og hafa brotið af sér með ýmsum hætti.
„Þeir fá fangelsisdóma og það er hluti betrunar að fá að koma. Þeir eru til að byrja með í lokuðu úrræði, svo í opnu úrræði og svo á Vernd og svo í rafrænu eftirliti.“
Á Kvíabryggju má vera með tölvu og farsíma og menn fá tækifæri til að ná tengslum aftur við samfélagið.
Garðar segist hafa skilning á því að fólk, og sérstaklega þolendur, hafi kannski ekki skilning á því að fangar hafi slíkan aðgang og frelsi en tekur fram að það sé mjög strangt á því tekið ef fangar misnota þetta. Í flestum tilfellum missa þeir tækin en í alvarlegustu tilfellunum eru menn sendir aftur í lokað úrræði.
„Það er tekið af þeim um leið og það er tilkynnt. Þeim þykja almennt þessi fríðindi mjög almennileg og vilja ekki missa þau. Ég hef verið spurður hvort hægt sé að koma á einhverju umbunarkerfi en ég lít frekar á það þannig að fangarnir komi inn með hundrað prósent traust og það er þeirra að halda því trausti.“