Stjórn Landverndar segir umhverfisráðherra, Guðlaug Þór Þórðarson, bregðast frumskyldu sinni til að vernda heilsu og umhverfi Íslendinga með viðbrögðum sínum við mikilli loftmengun á höfuðborgarsvæðinu við upphaf árs. Í yfirlýsingu frá samtökunum er það gagnrýnt að í viðtölum vegna loftmengunarinnar hafi Guðlaugur sagt sveitarfélögin þurfa að fækka dísilbílum og nefndi að enn væru strætisvagnar í umferð sem mengi mikið.
„Íbúar á höfuðborgarsvæðinu hafa ítrekað upplifað óþolandi ástand vegna loftmengunar. Verra hefur það þó aldrei verið en nú – öll viðmið hafa verið sprengd strax í upphafi árs 2023. Íbúar á Akureyri hafa heldur ekki sloppið við alvarlegar afleiðingar loftmengunar. Hættuleg loftmengun takmarkar frelsi íbúa með undirliggjandi sjúkdóma, veikir einstaklingar þjást og fjöldi Íslendinga fellur frá vegna loftmengunar. Sjálfsvitund landsmanna um að þeir búi í heilnæmara umhverfi en flestar aðrar þjóðir er brostin,“ segir í yfirlýsingu Landverndar.
Þar er bent á að vitað sé hvað þurfi að gera en að yfirvöld í Reykjavík bíði eftir reglugerð frá ráðherra sem heimili þeim að grípa til aðgerða.
„Stjórn Landverndar þykir staða þessara mála algjörlega óviðunandi. Viðbrögð ráðherra umhverfisverndar benda til þess að hann geri sér ekki grein fyrir umfangi vandans og í hverju hann felst. Ráðherra bregst þeirri frumskyldu að vernda heilsu og umhverfi Íslendinga. Viðbrögð borgaryfirvalda bera vott um vanmátt og langvarandi doða þegar kemur að því að vernda loftgæði á höfuðborgarsvæðinu. Sérfræðingar Umhverfisstofnunar búa yfir þekkingu sem til þarf að taka á þessum málum með viðunandi hætti. Það er löngu tímabært að fara að þeirra ráðum,“ segir í yfirlýsingunni og að þeir ráðamenn sem ekki viðurkenni að það þurfi fjárhagslega hvata og boð og bönn til að koma breytingum af stað séu á villigötum.
Borgarlínan er góð byrjun, en miklu miklu meira þarf til
„Góðar og umhverfisvænar almenningssamgöngur eru lykillinn að farsælum aðgerðum gegn loftmengun. Gera þarf stórátak í þessum málum, ekki bara innan höfuðborgarsvæðisins heldur einnig á leiðunum til og frá höfuðborgarsvæðinu, að stórum byggðarlögum í nágrenninu, en einnig í þéttbýli úti á landi. Borgarlínan er góð byrjun, en miklu miklu meira þarf til,“ segir að lokum.
Hægt er að kynna sér yfirlýsingu Landverndar hér að neðan í heild sinni.
Yfirlýsing stjórnar Landverndar vegna alvarlegrar loftmengunar
Íbúar á höfuðborgarsvæðinu hafa ítrekað upplifað óþolandi ástand vegna loftmengunar. Verra hefur það þó aldrei verið en nú – öll viðmið hafa verið sprengd strax í upphafi árs 2023. Íbúar á Akureyri hafa heldur ekki sloppið við alvarlegar afleiðingar loftmengunar. Hættuleg loftmengun takmarkar frelsi íbúa með undirliggjandi sjúkdóma, veikir einstaklingar þjást og fjöldi Íslendinga fellur frá vegna loftmengunar. Sjálfsvitund landsmanna um að þeir búi í heilnæmara umhverfi en flestar aðrar þjóðir er brostin.
Vitað er hvað þarf að gera til að koma í veg fyrir að slíkt ástand skapist jafn oft og reyndin hefur verið. Yfirvöld í Reykjavíkurborg segjast bíða eftir reglugerð frá ráðherra sem heimili þeim að grípa til aðgerða. Ráðherra umhverfismála hvetur sveitarfélögin á höfuðborgarsvæðinu til að kaupa umhverfisvænni farartæki. Samkvæmt sérfræðingi í Evrópurétti ber yfirvöldum skylda til að bregðast við og að nú þegar séu lagalegar forsendur fyrir hendi.
Stjórn Landverndar þykir staða þessara mála algjörlega óviðunandi. Viðbrögð ráðherra umhverfisverndar benda til þess að hann geri sér ekki grein fyrir umfangi vandans og í hverju hann felst. Ráðherra bregst þeirri frumskyldu að vernda heilsu og umhverfi Íslendinga. Viðbrögð borgaryfirvalda bera vott um vanmátt og langvarandi doða þegar kemur að því að vernda loftgæði á höfuðborgarsvæðinu. Sérfræðingar Umhverfisstofnunar búa yfir þekkingu sem til þarf að taka á þessum málum með viðunandi hætti. Það er löngu tímabært að fara að þeirra ráðum.
Allir vita að góður vilji og samtal eru góð byrjun á farsælum breytingum þegar kemur að umhverfismálum. En reynslan er ólygnust um að bæði þarf fjárhagslega hvata og boð og bönn til jákvæðra breytinga í umhverfismálum. Ráðamenn sem ekki viðurkenna þetta eru á villigötum.
Það er ekki umdeilt að nagladekk valda mikilli og hættulegri loftmengun. Nauðsynlegt er að takmarka óþarfa notkun nagladekkja[1]. Færð hafa verið haldbær rök fyrir því hvernig það má gera án þess að ógna umferðaröryggi. Reynslan er komin af slíkum aðgerðum í Noregi.
Góðar og umhverfisvænar almenningssamgöngur eru lykillinn að farsælum aðgerðum gegn loftmengun. Gera þarf stórátak í þessum málum, ekki bara innan höfuðborgarsvæðisins heldur einnig á leiðunum til og frá höfuðborgarsvæðinu, að stórum byggðalögum í nágrenninu, en einnig í þéttbýli úti á landi. Borgarlínan er góð byrjun, en miklu miklu meira þarf til.
Hér á landi virðist sem margir ráðamenn loki bæði eyrum og augum fyrir því mikilvæga verkefni sem blasir við.
Rétt er að benda á að aðgerðir til að draga úr loftmengun og aðgerðir til að hamla losun gróðurhúsalofttegunda eru af sama meiði. Þannig er hægt að slá tvær flugur í einu höggi.
[1] Um þetta mál var ítarlega fjallað á aðalfundi Landverndar 2021;
