„Ráðherrar og valdhafar geta ítrekað misboðið siðferðiskennd almennings og haldið svo áfram eins og ekkert sé,“ segir Þórhildur Sunna Ævarsdóttir, þingmaður Pírata, sem sagði af sér formennsku í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd Alþingis í gær.
Þetta gerði Þórhildur Sunna til að mótmæla fordæmalausri niðurstöðu á athugun á hæfi Kristjáns Þórs Júlíussonar sjávarútvegsráðherra vegna tengsla hans við Samherja. Meirihluti nefndarinnar komst að þeirri niðurstöðu, eftir að hafa neitað minnihlutanum um frekari gagnaöflun og gesti, að ekkert væri athugavert í máli ráðherrans. Málinu var lokið með bókun í ósætti sem Þórhildur Sunna segir setja hættulegt fordæmi.
„Þessi bókun er vond nálgun frá meirihluta til þess að loka máli í ósætti. Meirihlutinn er búinn að lýsa því yfir að hann telji málinu lokið og ef minnihlutinn reynir að halda því áfram þá verður til eitthvað hringleikhús fáránleikans þar sem atkvæðaagreiðslur og bókanir ganga manna á milli og þetta verður bara að einhverju rugli. Mér fannst óásættanlegt að taka þátt í þessu og mér fannst óásættanlegt að sjá forsætisráðherra blessa þennan verknað og treysta því að þetta væri góð niðurstaða.“

Traðkað á eftirlitshlutverki minnihlutans
„Meirihlutinn sér engan tilgang í að hafa eftirlit með sjálfum sér. En til þess er minnihlutinn, til þess að hafa eftirlit með framkvæmdavaldinu og ráðherrum sem sitja í skjóli meirihlutans. Þau eru að sýna fram á það að þau geta, með meirihlutavaldi, traðkað á rétti minnihlutans með því að loka frumkvæðisathugun þegar þær eru ekki fullkláraðar.“
„Það er það sem ég er að mótmæla; að nota persónuróg og árásir til þess að skýla því sem raunverulega á sér stað.“
Þórhildur Sunna segir meirihlutann hafa reynt frá upphafi að tefja rannsóknina. Rétt eftir að þáttur Kveiks fór í loftið og ráðherra greindi frá því að hann hefði hringt í Þorstein Má Baldursson, forstjóra Samherja, til að athuga hvernig honum liði, lagði Þórhildur Sunna til að kalla ráðherra á opinn fund. Meirihlutinn hafi lagst gegn þeirri tillögu.
„Hann lýsir því líka í kjölfarið sem ráðherraathöfn. Mér fannst það svo merkilegt og vildi tala við hann um það. Hvers konar ráðherraathöfn er það að hringja í vin sinn og spyrja hvernig honum líður á sama tíma og þú ert ráðherra yfir málaflokknum sem væntanlega á að gera eitthvað í þessu öllu saman?“
Þegar hún hafi lagt til að hefja frumkvæðisathugun fyrir jólafrí hafi meirihlutinn einnig tekið verulega illa í þá tillögu. Meirihlutinn hafi gert mikið mál úr því að þetta væru „svo margir fundir, svo margir gestir og svo margar spurningar“, en enginn sérstakur kvóti sé á því hversu margra spurninga minnihlutinn megi spyrja.

Á að vera hlutlaus, hljóð og sæt
Ósætti var meðal nefndarmanna frá byrjun. Áður en frumkvæðisathugun hófst lagði Þórhildur Sunna til að hún yrði framsögumaður málsins. Meiri hlutinn hafnaði því og lagði þá Brynjar Níelsson, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, til að Líneik Anna Sævarsdóttir, þingmaður Framsóknarflokksins, yrði framsögumaður og var það samþykkt.
Þórhildur Sunna segir að meirihlutinn hafi talið hana ekki nógu hlutlausa til að leiða málið.
„Þetta er bara orðið að skrípaleik og verið að nota mig sem einhvers konar táknmynd um að minnihlutinn hafi einhver áhrif. Það er bara ekki raunin.“
„Stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd er engin stjórnsýslunefnd. Það er ekki spurning um okkar hæfi eða afstöðu okkar til mála. Okkur ber engin hlutleysisskylda. Við erum í raun kjörin til hafa skoðanir á hlutunum og viðra þær. Um það snúast þessi þingstörf aðallega. En ef skoðanir eru ekki valdhöfum að skapi þá eigum við að vera hlutlaust, hljóð og sæt.“
Líneik Anna hafi leitt málið með almennum spurningum og fékk minnihlutinn aldrei tækifæri til að óska eftir nánari upplýsingum frá forsætisráðuneyti og sjávarútvegsráðuneytinu, ræða við Þorstein Má forstjóra og fjölmiðlamanninn Helga Seljan.

„Hringleikahús fáránleikans“
„Meirihlutinn gerir mjög lítið úr rétti okkar til að spyrja spurninga; hvort sem það eru fyrirspurnir, skýrslubeiðnir eða frumkvæðisathugun,“ segir Þórhildur Sunna. Málið er miklu stærra að mati hennar vegna þess hvernig meirihlutinn ákvað að ljúka því.
„Ég vil svipta hulunni af því sem er í gangi. Þetta er ekki í boði lengur. Annaðhvort læra þau af þessu og bera meiri virðingu fyrir minnihlutanum eða það verður almenningi æ ljósara hvernig þessi meirihluti kýs að fara með sitt dýrmæta vald.“
Kveðst Þórhildur Sunna ekki vilja taka lengur þátt í þessu „hringleikahúsi fáránleikans“ eins og hún lýsir ástandinu.
„Ég upplifði þetta líka sem ákveðna leið til þess að skýla sér bak við til að þurfa ekki að sæta eftirliti. Það er það sem ég er að mótmæla; að nota persónuróg og árásir til þess að skýla því sem raunverulega á sér stað, sem er að standa gegn eftirliti fullum fetum.“

Varðhundar valdsins
Þórhildur Sunna sagði í ræðu sinni á þingi í gær að meirihlutinn væri að beita aðferðarfræði þöggunar til að kæfa málið. Hún segir meirihlutann einfaldlega ekki vilja að eftirlit eigi sér.
„Villmundur Gylfason talaði um að þessir varðhundar valdsins muni ráðast að okkur með gífuryrðum, þeir muni loka fjölmiðlunum og þeir munu láta allt líta út fyrir að vera upphlaup eða gífuryrði. Þetta er aðferðarfræðin sem meirihlutinn hefur verið að nota. Að gera persónu þeirra sem gagnrýna að einhverju viðfangsefni í staðinn fyrir að takast á við gagnrýnina sjálfa. “
„Ég er ekki mikilvægari en hlutverk nefndarinnar og ætla ekki að láta draga mitt nafn í svaðið til þess að réttlæta það að hún virki ekki.“
Hún segir ábyrgðarleysi vera viðvarandi vandamál í íslenskri stjórnmálamenningu ásamt því áliti að persónan sé stærri en stóllinn sem hún situr í. Hún segir minnihlutann hafa engin áhrif í raun.
Engin manneskja stærri en embættið
„Ég vil senda þau skilaboð að engin manneskja er stærri en embættið sem hún gegnir. Það er mikilvægt að embættið nýti einhvers trausts. Það er búið að gera mér mjög erfitt fyrir að sinna hlutverki formanns nefndarinnar. Þetta er bara orðið að skrípaleik og verið að nota mig sem einhvers konar táknmynd um að minnihlutinn hafi einhver áhrif. Það er bara ekki raunin.“
Því hafi hún ákveðið að segja af sér formennsku. „Ég get setið þarna áfram og látið eins og ég sé fullgildur formaður þessarar nefndar. Ég nýt ekki virðingar sem slíkur, ég fæ ekki að stýra nefndinni og ég nýt ekki sammælis heldur verð fyrir grófum og linnulausum aðdráttunum frá nefndarmönnunum mínum. Þá finnst mér mikilvægara að þetta embætti fái að halda sér. Ég vil ekki að þau hafi þessi tangarhöld á því að ég sé ástæða þess ekki sé hægt að sinna neinu eftirliti. Ég er ekki mikilvægari en hlutverk nefndarinnar og ætla ekki að láta draga mitt nafn í svaðið til þess að réttlæta það að hún virki ekki.“
Jón Þór tekur við
Til stendur að Jón Þór Ólafsson, flokksbróðir Þórhildar Sunnu, taki við formennskunni. „Ég held að meirihlutinn hafi fengið þann formann sem hann þarf akkúrat núna,“ segir hún um eftirmann sinn.
„Ef hann verður fyrir sömu árásum og ég þá staðfestir það auðvitað þennan einbeitta brotarvilja. Þá er það ekki bara ég og mín persóna sem fer afskaplega í taugarnar á fólki heldur er það skýrt hvert markmið þeirra er með þessari aðferðarfræði.“