Gísli Guðjónsson vann lokaverkefni sitt í sálfræði um vistheimilið Breiðavík. Árið var 1974 og mjög vel var látið af heimilinu. Gísli vildi sannreyna góðan orðróm en komst að allt annarri niðurstöðu.
Ritgerðarvalið orsakaðist þannig að hann var í sinni þriðju og síðustu verklegu törn í sálfræðinámi í Bristol og valdi Félagsmálastofnun Reykjavíkur. Það reyndist örlagarík ákvörðun.
„Þar er þá svo mikið verið að tala um heimili sem heitir Breiðavík og tekur börn sem hafa lent í vandræðum. Þetta sé svo góð stofnun að þeir sem fari þarna lendi aldrei í vandræðum aftur, þetta er svona góður staður. Þá vaknar spurning hjá mér. Er hægt að staðfesta að þetta sé svona góður staður eins og af er látið?“ segir Gísli, í Helgarblaði Fréttablaðsins í dag. Árið er 1974 og Gísli hefur gert hina vel þokkuðu Breiðavík að sínu fyrsta rannsóknarverkefni.
„Þessir 72 strákar í rannsókninni minni voru flestir með hegðunarvandamál sem erfitt var að ráða við. Sumir þeirra höfðu ekki verið í afbrotum áður en þeir komu í Breiðavík en gerðust síðan afbrotamenn,“ segir Gísli sem hafði líka reynsluna af áfangaheimili í Bristol að byggja á. „Ég vissi að unglingar eru ekki annað hvort góðir eða slæmir að upplagi og áhugi vaknaði á hvernig væri hægt að forða því að börn fremdu afbrot með því að bæta stöðu þeirra. Um þetta átti þessi fyrsta rannsókn mín að vera; um þetta heimili fyrir vestan sem fór svo gott orð af,“ segir hann.
„Niðurstaðan var að þetta var algerlega öfugt,“ segir Gísli, en það var rannsókn hans sem veitti heimilinu náðarhöggið nokkrum árum síðar. Meðal niðurstaðna Gísla um Breiðavík var að um 83 prósent drengja sem þangað höfðu komið áttu eftir að komast í kast við lögin síðar. Þar af höfðu 75 prósent fengið skráningu um hegningarlagabrot í sakaskrá.
Gísli fékk fyrstu ágætiseinkunn fyrir lokaverkefnið og tók við sérstökum verðlaunum fyrir frammistöðu sína við útskriftina. Ekki voru þó allir jafn ánægðir með niðurstöður BS-ritgerðar hans.
„Niðurstöður mínar komu ekki fram í fjölmiðlum af því að þessu var haldið ofan í skúffu sem trúnaðarmáli.“
Ritgerðin var prentuð út á Félagsmálastofnun Reykjavíkur. „Það voru um tuttugu eintök prentuð og þá sást hver niðurstaðan var,“ segir Gísli. Þá voru eintökin stimpluð „trúnaðarmál“ á forsíðuna. Sjálfur hafði Gísli fengið þrjú eintök áður en stimpillinn fór á loft en brýnt var fyrir honum að fara varlega með niðurstöðuna, sem hann gerði.
„Ég var þarna í minni fyrstu rannsókn byrjaður að valda vandamálum,“ segir Gísli og kímir. „Þetta var hneyksli, að niðurstöðurnar hjá mér voru ekki í samræmi við þá ímynd sem fólk hafði um staðinn. Ég tel að þær hafi haft áhrif á að heimilinu var lokað árið 1979. Niðurstöður mínar komu ekki fram í fjölmiðlum af því að þessu var haldið ofan í skúffu sem trúnaðarmáli.“
Rúmum þremur áratugum síðar var Gísli skipaður sérfræðingur í nefnd á vegum ríkisins sem rannsakaði aðstæður og illa meðferð á vistheimilinu. „Þá var mín gamla skýrsla meðal gagna sem fyrir lágu en það var lítið til af öðrum gögnum. Ég birti bókarkafla um rannsóknina 1981 til að aðrir gætu lært af þessu máli en svo lá þetta bara kyrrt í mörg ár,“ segir Gísli.
Gísli er í ítarlegu viðtali í Helgarblaði Fréttablaðsins í dag, þar sem hann fer yfir feril sinn.
